Ανατομία των σιελογόνων αδένων
Οι κύριοι σιελογόνοι αδένες βρίσκονται σε ζεύγη και είναι ׃ ο υπογλώσσιος, ο υπογνάθιος, και η παρωτίδα. Ο υπογλώσσιος αδένας είναι ο μικρότερος αδένας σε μέγεθος και χαρακτηρίζεται από βλεννογόνους αδένες. Ο υπογνάθιος αδένας είναι περισσότερο λοβωτός με μικτή αδενική δομή ׃ υπάρχουν και ορογόνοι και βλεννογόνοι αδένες. Η παρωτίδα χαρακτηρίζεται από ορογόνους αδένες. Όλοι αυτοί οι αδένες έχουν ένα σύστημα πόρων, νεύρων, αγγείων, συνδετικού ιστού και ειδικά η παρωτίδα εμπεριέχει λεμφοζίδια, ο αριθμός των οποίων υπολογίζεται να είναι από 30 έως 50. Υπάρχουν αρκετές χιλιάδες από ‘μικρούς’ σιελογόνους αδένες που βρίσκονται γύρων από την επιφάνεια του στοματικού βλεννογόνου.
Η παθολογία και η κυτταροπαθολογία των σιελογόνων αδένων είναι παρόμοια με αυτήν των δακρυϊκών αδένων, των ιδρωτοποιών αδένων του δέρματος, των μικρών υποβλεννογόνιων αδένων της τραχείας και των βρόγχων.
Main salivary glands: parotid gland, submandibular gland, sublingual gland.
Salivary glands: serous acini
Φυσιολογικά κύτταρα
Βασικά κύτταρα: πρόκειται για μικρά κύτταρα με στρογγυλό πυρήνα. Το κυτταρόπλασμα είναι σχεδόν πάντοτε ευχρωματικό. Μπορεί να παρατηρηθούν σε τμήματα ιστού ή σε τρισδιάστατες ομάδες κυττάρων, παρουσιάζοντας μερικές φορές πασσαλωτή διάταξη στις «πιό εξωτερικές» σειρές κυττάρων. Μερικές φορές το υπόστρωμα είναι σημαντικό στη διαφοροποίηση τους από τους μικροκυτταρικούς όγκους, όπως το αδενοκυστικό καρκίνωμα: το στρώμα σε αυτές τις περιπτώσεις είναι συνήθως μεταχρωματικό με την χρώση Giemsa. Η μορφολογία του εξωκυττάριου υλικού είναι σημαντική.
Λοβιακά κύτταρα: είναι μεγάλα κύτταρα με ορώδες ή βλεννώδες κυτταροπλασμτικό περιεχόμενο και μικρό πυρήνα. Συχνά στο κυτταρόπλασμα παρατηρούνται ζυμογόνα κοκκία. Είναι πολύ σημαντικό να βρεθούν κύτταρα των πόρων σε σχέση με τα λοβιακά κύτταρα, επειδή εάν λείπουν τα κύτταρα των πόρων πρέπει να σκεφτούμε την πιθανότητα ενός καλά διαφοροποιημένου λοβιακού καρκινώματος.
Κύτταρα των πόρων: συνήθως παρατηρούνται σε μικρές δομές «δίκην μελισσοκυρήθρας», με τον πυρήνα κεντρικά τοποθετημένο, και ομοιογενές κυτταρόπλασμα. Μυοεπιθηλιακά κύτταρα ίσως να βρίσκονται σε επαφή με ιστικά τμήματα κυττάρων των πόρων.
Κύτταρα των πόρων: συνήθως παρατηρούνται σε μικρές δομές «δίκην μελισσοκυρήθρας», με τον πυρήνα κεντρικά τοποθετημένο, και ομοιογενές κυτταρόπλασμα. Μυοεπιθηλιακά κύτταρα ίσως να βρίσκονται σε επαφή με ιστικά τμήματα κυττάρων των πόρων.
Μυοεπιθηλιακά κύτταρα: συνήθως λαμβάνονται μαζί με τα λοβιακά κύτταρα. Μπορεί να είναι πλασματοκυτταροειδή ή επιθηλιοειδή με επίμηκες κυτταρόπλασμα. Ο πυρήνας είναι οβάλ έως στρογγυλός, το κυτταρόπλασμα είναι μπλέ και μεταχρωματικό. Υπάρχουν αρκετές αλλοιώσεις των σιελογόνων αδένων όπου κυριαρχούν άτυπα μυοεπιθηλιακά κύτταρα.
Τμήματα συνδετικού ιστού και κρυσταλοειδή μπορούν επίσης να παρατηρηθούν.

Μέθοδος
Η FNA είναι μια απλή και σύντομη ιατρική πράξη. Ο χώρος στον οποίο εκτελείται δεν απαιτεί ειδικές προδιαγραφές, ενώ όταν η παρασκευή, επίστρωση και μονιμοποίηση του υλικού γίνουν επί τόπου, η κυτταρολογική διάγνωση μπορεί να τεθεί μέσα σε λίγα μόλις λεπτά, γεγονός τεράστιας σημασίας τόσο για τον ασθενή όσο και για τον εντέλλοντα την κυτταρολογική εξέταση Το σημαντικότερο βήμα για την επιτυχία της FNA είναι η υπομονετική και ακριβής επιλογή της θέσης που πρόκειται να παρακεντηθεί. Ο ασθενής τοποθετείται με τέτοιο τρόπο ώστε η τραχηλική διόγκωση να είναι όσο το δυνατόν καλύτερα ψηλαφητή. Μια βελόνα 21-gauge χρησιμοποιείται συνήθως. Η λήψη του υλικού γίνεται ως επί το πλείστον με τη χρήση μόνο της βελόνας, χωρίς εφαρμογή σύριγγας για αναρρόφηση. H με ήπιους χειρισμούς παλινδρομική κίνηση της βελόνας προς όλες τις κατευθύνσεις μέσα στο εσωτερικό της παρακεντούμενης διόγκωσης αποδίδει σχεδόν σε όλες τις περιπτώσεις διαγνωστικό υλικό. Περίπου 6 περάσματα της βελόνας μέσα από τη διόγκωση θεωρούνται αρκετά.. Μετά την απόσυρση της βελόνας από τη βλάβη, μια σύριγγα (των 20 mL) εφαρμόζεται στη βελόνα, έτσι ώστε με την πίεση του εμβόλου να επιτευχθεί η επίστρωση του υλικού σε αντικειμενοφόρες πλάκες.
Αναρρόφηση με τη σύριγγα εφαρμόζεται μόνο σε περίπτωση παρακέντησης κυστικής εξεργασίας, το περιεχόμενο της οποίας πρέπει να εκκενωθεί εντελώς. Πριν την έξοδο της βελόνας από την παρακεντούμενη περιοχή, είναι απαραίτητη η διακοπή της εφαρμογής αρνητικής πίεσης.
Η ταχεία χρώση Giemsa (Hemacolor της Merk) χρησιμοποιείται για τον έλεγχο επάρκειας του υλικού και μια πρώτη εκτίμηση της βλάβης. Μέρος του υπολοίπου υλικού μονιμοποιείται με οινόπνευμα 96% και βάφεται με την τεχνική Papanicolaou και ένα άλλο μέρος του υλικού ξεραίνεται στον αέρα προκειμένου να βαφτεί με την χρώση Giemsa (Hemacolor της Merk). Η τελευταία χρώση προτιμάται ιδιαίτερα σε περιπτώσεις λεμφουπερπλαστικών εξεργασιών και παθήσεων των σιελογόνων αδένων και του λιπώδους ιστού. Σε περιπτώσεις κατά τις οποίες η ταχεία κυτταρολογική εξέταση αναδεικνύει τυχόν διαφοροδιαγνωστικά προβλήματα, ένας αριθμός ξηρών πλακιδίων φυλάσσεται σε κατάψυξη –20 C, για εφαρμογή χρώσεων ανοσοιστοχημείας. Στο 15% περίπου του συνόλου των περιπτώσεων, η μορφολογική μόνο μελέτη των επιχρισμάτων δεν αποδεικνύεται ικανή να θέσει τη διάγνωση του ακριβούς ιστολογικού τύπου της βλάβης και ως εκ τούτου θεωρείται αναγκαία η εφαρμογή επιπλέον κυτταροχημικών και ανοσοκυτταροχημικών χρώσεων.

Περιορισμοί της FNA
Η FNA αλλοιώσεων της Κεφαλής και του Τραχήλου δεν αποτελεί πανάκεια. Πιθανή λανθασμένη δειγματοληψία μπορεί να οδηγήσει σε διαγνωστικό σφάλμα. Στις περιπτώσεις αυτές, η άμεση επανάληψη της παρακέντησης μπορεί να λύσει το πρόβλημα. Ο κυτταρολόγος καθώς και οι παρασκευαστές πρέπει να είναι επαρκώς εκπαιδευμένοι. Οι κυτταρολογικές απαντήσεις από διαφορετικούς γιατρούς πρέπει να συμφωνούν σε πάρα πολύ μεγάλο ποσοστό μεταξύ τους. Το 1989, ο Peters κατέδειξε ότι η συμφωνία των απαντήσεων μεταξύ διαφορετικών κυτταρολόγων για περιστατικά που αφορούν τραχηλικές διογκώσεις ανέρχεται στο 92%, με ειδικότητα 96% και ευαισθησία της τάξης του 97% (Peters BR, Schnadig VJ, Quinn FB Jr, et al: Interobserver variability in the interpretation of fine-needle aspiration biopsy of head and neck masses. Arch Otolaryngol Head Neck Surg 1989 Dec; 115(12): 1438-42. ).
Εάν υπάρχουν οποιαδήποτε ερωτηματικά σχετικά με την ερμηνεία της FNA, αποφάσεις σχετικά με πιθανή χειρουργική επέμβαση, ακτινοβολία ή και χημειοθεραπεία πρέπει να αναβληθούν έως ότου λυθεί το διαγνωστικό πρόβλημα. Τέλος, πρέπει να έχουμε υπόψη μας ότι η FNA συμπληρώνει την κλινική διάγνωση και δεν πρέπει να θεωρηθεί υποκατάστατο της λεπτομερούς κλινικής εξέτασης και της λήψης ενός καλού ιστορικού.

Τρόπος δειγματοληψίας
• Η παρακέντηση γίνεται συνήθως με βελόνες 25G ή 23G, οι οποίες λόγω του μικρού τους μεγέθους δεν προκαλούν σοβαρό τραυματισμό της περιοχής, ενώ παράλληλα μπορούν να αναρροφήσουν ένα επαρκές κυτταρολογι- κό δείγμα από την υπό διερεύνηση εξεργασία.
• Η εκτίμηση της επάρκειας του υλικού καλό είναι να γίνεται επιτόπου.
• Κρίνεται απαραίτητη η άμεση επανάληψη της παρακέντησης, εφόσον το αναρροφηθέν υλικό δεν κριθεί επαρκές για στήριξη ασφαλούς κυτταρολογικής διάγνωσης.
• Μια ασφαλής μέθοδος μείωσης των διαγνωστικών σφαλμάτων είναι η εφαρμογή πολλαπλών περασμάτων της βελόνας από την ύποπτη βλάβη κατά τη διάρκεια της παρακέντησης.
• Η χρήση μεθόδων κυτταρολογίας υγρής φάσης έχει δοκιμαστεί, ωστόσο προτιμούνται τα συμβατικά επιχρίσματα.

Ενδείξεις
• Οποιαδήποτε ανεξήγητη διόγκωση των σιελογόνων αποτελεί ένδειξη παρακέντησης διά λεπτής βελόνης.
• Η παρακέντηση προτιμάται από τη λήψη ιστολογικού δείγματος, επειδή παρουσιάζει μικρότερο κίνδυνο πρόκλησης φλεγμονής και επιμόλυνσης των χειρουργικών πεδίων.
• Είναι γνωστό ότι η κλινική εξέταση και ο απεικονιστικός έλεγχος δεν μπορούν πάντα να προσδιορίσουν την προέλευση των τραχηλικών διογκώσεων. O κύριος ρόλος της παρακέντησης διά λεπτής βελόνης (FNA) είναι να διακρίνει μια πρωτοπαθή αλλοίωση των σιελογόνων από μια μεταστατική εστία, η οποία πιθανόν να προέρχεται από τους λεμφαδένες, τα μαλακά μόρια ή το δέρμα της κεφαλής και του τραχήλου.
• Έχει διατυπωθεί η άποψη ότι όλες οι μάζες της κεφαλής και του τραχήλου πρέπει να αφαιρούνται χειρουργικά και η παρακέντηση διά λεπτής βελόνης (FNA) αποτελεί μια «περιττή πολυτέλεια». Στην πραγματικότητα, υπάρχουν πολλές αλλοιώσεις οι οποίες εκδηλώνονται με τη μορφή τραχηλικής μάζας, αλλά δεν απαιτούν χειρουργική εξαίρεση. Τέτοιες αλλοιώσεις είναι, για παράδειγμα, η χρόνια σιελαδενίτιδα, τα κοκκιώματα, η αντιδραστική λεμφαδενίτιδα και οι λεμφοεπιθηλιακές αλλοιώσεις.
• Ασθενείς που πάσχουν από μια μη νεοπλασματική πάθηση ή από κάποιο καλόηθες νεόπλασμα (αλλά η γενική κατάσταση της υγείας τους δεν τους επιτρέπει να χειρουργηθούν), ή από κάποιο κακόηθες νεόπλασμα για το οποίο δεν ενδείκνυται η χειρουργική εξαίρεση (λέμφωμα, μεταστατική νόσος), αποφεύγουν τη μη απαραίτητη και πιθανά επικίνδυνη χειρουργική επέμβαση. Ακόμα και σε περιπτώσεις που χρήζουν χειρουργικής εξαίρεσης, η προεγχειρητική τυποποίηση του νεοπλάσματος με τη βοήθεια της FNA συμβάλλει ουσιαστικά στον σχεδιασμό της ενδεικνυόμενης ανά περίπτωση χειρουργικής επέμβασης.
• Ο σχεδιασμός της χειρουργικής επέμβασης επηρεάζεται σημαντικά από τα εκά- στοτε προεγχειρητικά κυτταρολογικά ευρήματα. Οι υψηλού βαθμού κακοήθειες αντιμετωπίζονται διαφορετικά από τις χαμηλού βαθμού κακοήθειες και τα καλο- ήθη νεοπλάσματα. Στην επιφανειακή μοίρα της παρωτίδας, τα καλοήθη και τα χαμηλής κακοήθειας νεοπλάσματα αντιμετωπίζονται με επιφανειακή παρωτιδεκτομή, ενώ τα υψηλής κακοήθειας νεοπλάσματα απαιτούν ολική παρωτιδεκτομή με συνοδό καταστροφή και του προσωπικού νεύρου. Σε υψηλής κακοήθειας νεοπλάσματα είναι επίσης πιθανό να απαιτηθεί λεμφαδενικός καθαρισμός και χημειο- ή ακτινοθεραπεία.
• Η ακριβής ταξινόμηση των νεοπλασμάτων των σιελογόνων είναι εφικτή στην πλειονότητα των περιπτώσεων.
• Η διάκριση των δύο πιο συχνών όγκων των σιελογόνων, δηλαδή του όγκου του Warthin και του πλειόμορφου αδενώματος, είναι εξαιρετικά ευχερής κυτταρολογικά. Η συντηρητική εκτομή είναι η θεραπεία εκλογής τόσο των καλοήθων νεοπλασμάτων όσο και των χαμηλού βαθμού κακοήθειας καρκινωμάτων.
• Η διάκριση ανάμεσα σε υψηλού και σε χαμηλού βαθμού κακοήθειας νεοπλάσματα είναι σχεδόν πάντα εφικτή σε κυτταρολογικό επίπεδο.

Αντενδείξεις
Οι σημαντικότερες αντενδείξεις είναι:
• Η αιμορραγική διάθεση (που μπορεί να οδηγήσει σε σχηματισμό αιματώματος) και
• Η οξεία σιελαδενίτιδα (η οποία είναι εξαιρετικά επώδυνη κατά την παρακέντηση).

Επιπλοκές
Οι επιπλοκές της παρακέντησης είναι πολύ σπάνιες. Οι πιο συχνά παρατηρούμενες επιπλοκές είναι:
• Η αιμορραγία
• Η φλεγμονή και
• Η νευραλγία του προσωπικού νεύρου.
• Σε μερικές περιπτώσεις έχει παρατηρηθεί ο σχηματισμός αιμορραγικού εμφράκτου, ειδικά σε νεοπλάσματα όπως το ογκοκύτωμα, ο όγκος του Warthin και τα καρκινώματα από κύτταρα αδενοκυψελών.
• Διασπορά καρκινικών κυττάρων έχει αναφερθεί σε ελάχιστες περιπτώσεις.

Διαγνωστικές κατηγορίες - Κλινική ερμηνεία
Εξεδόθη η πολυαναμενόμενη νέα ταξινόμηση των κυτταρολογικών διαγνώσεων κατά Μιλάνο 2016.
Συνοπτικά οι νέες διαγνωστικές κατηγορίες έχουν ως εξής :
κατηγορία 1 Μη διαγνωστικό υλικό
κατηγορία 2 Μη νεοπλασματική εξεργασία
κατηγορία 3 AUS (μη διαγνωστική ατυπία)
κατηγορία 4α Καλόηθες νεόπλασμα
κατηγορία 4β Νεόπλασμα απροσδιόριστα κακοήθους βιολογικής συμπεριφοράς ( Salivary Gland Neoplasm of Undetermined Malignant Potential - SUMP)
κατηγορία 5 Ύποπτο για κακοήθεια
κατηγορία 6 Θετικό για κακοήθεια

Ακρίβεια - Αξιοπιστία
• Η διαγνωστική ευαισθησία και ειδικότητα για την ανίχνευση νεοπλασματικών εξεργασιών των σιελογόνων υπερβαίνει το 90%. Η διάκριση ανάμεσα σε καλοήθη και κακοήθη νεοπλάσματα έχει ευαισθησία 80-90% και ειδικότητα μεγαλύτερη από 90%. Η διαγνωστική ακρίβεια είναι μικρότερη όταν επιχειρείται να τεθεί ακριβής διάγνωση.
• Η πιο συχνή αιτία ψευδώς αρνητικών διαγνώσεων είναι η ανεπαρκής δειγματοληψία, η οποία παρατηρείται συχνότερα σε κυστικοποιημένες βλάβες. Για να αποφευχθούν οι ψευδώς αρνητικές διαγνώσεις, θα πρέπει κάθε κυστική αλλοίωση των σιελογόνων να εκκενώνεται πλήρως κατά την παρακέντηση. Σε περίπτωση που κάτι τέτοιο δεν είναι εφικτό ή η κύστη υποτροπίασε μετά την παρακέντηση, είναι πιθανόν να χρειαστεί χειρουργική εξαίρεση της βλάβης.
• Η παρουσία άφθονου αίματος ή φλεγμονής δυσχεραίνουν την ακριβή κυτταρολογική διάγνωση.

Χρήσιμες πληροφορίες - Κλινικο-εργαστηριακή συσχέτιση
• Οι περισσότερες περιπτώσεις ψευδώς αρνητικών κυτταρολογικών απαντήσεων αφορούν σε κυστικοποιημένα νεοπλάσματα των σιελογόνων (όγκος Warthin, βλεννοεπιδερμοειδές καρκίνωμα).
• Περισσότερες από το 20% των παρακεντήσεων αποδίδουν μόνο φυσιολογικά κύτταρα των σιελογόνων αδένων. Στην περίπτωση αυτή απαιτείται ιδιαίτερη προσοχή για τον αποκλεισμό τυχόν λάθους κατά τη δειγματοληψία. Όταν υπάρχει κλινικά εμφανής εξεργασία η οποία αποδίδει μόνο φυσιολογικά κύτταρα, τότε η διαφορική διάγνωση μπορεί να περιλάβει ένα λίπωμα και μια σιαλαδένωση.
• Η οξεία σιαλαδενίτιδα σπάνια παρακεντάται, δεδομένου ότι η διάγνωσή της συνήθως τίθεται κλινικά με βάση τα συμπτώματα και το ιστορικό του ασθενούς. Η παρακέντησή της μπορεί να είναι επώδυνη. Μέρος του υλικού της παρακέντησης πρέπει να υποβάλλεται σε μικροβιολογικό έλεγχο. Σε περίπτωση υποψίας νεοπλασματικής εξεργασίας, συνιστάται η επανάληψη της παρακέντησης μετά την αποδρομή της φλεγμονής.
• Επώδυνη επίσης μπορεί να είναι η παρακέντηση μιας χρόνιας σιαλαδενίτιδας, η οποία μπορεί να οφείλεται σε σιαλολιθίαση ή σε προηγηθείσα ακτινοβολία στην περιοχή της κεφαλής και του τραχήλου. Χρόνια φλεγμονή παρατηρείται συχνότερα στον υπογνάθιο αδένα με τη μορφή ευδιάκριτης κλινικά μάζας.
• Η χρόνια σκληρυντική σιαλαδενίτιδα (όγκος του Kuttner) προσβάλλει συνήθως τον υπογνάθιο αδένα με τη μορφή συμπαγούς μάζας, η οποία μπορεί να εγείρει κλινικά υπόνοια κακοήθειας.
• Ο πιθανός λοιμώδης αιτιολογικός παράγων σε περιπτώσεις κοκκιωματώδους σιαλαδενίτιδας πρέπει να αποκλειστεί με καλλιέργεια μέρους του παρακεντήματος.
• Η σιαλαδένωση είναι μια συχνά αμφοτερόπλευρη, μη φλεγμονώδης, μη νεοπλασματική διόγκωση των σιελογόνων και ιδιαίτερα της παρωτίδας. Έχει βρεθεί ότι αναπτύσσεται σε έδαφος σακχαρώδη διαβήτη, διατροφικών ελλειμμάτων, αλκοολισμού, κίρρωσης του ήπατος και σε άτομα με ιστορικό λήψης αντιυπερτασικών φαρμακευτικών σκευασμάτων. Πριν τεθεί η κυτταρολογική διάγνωση της σιαλαδένωσης, πρέπει να έχει συνεκτιμηθεί η κλινική εικόνα και το ιστορικό του ασθενούς με σκοπό τον αποκλεισμό τυχόν κακοήθειας.
• Η λεμφοεπιθηλιακή σιαλαδενίτιδα (νόσος του Mikulicz) προσβάλλει συχνότερα γυναίκες, με τη μορφή συχνά αμφοτερόπλευρης, διάχυτης διόγκωσης των σιελογόνων και κυρίως της παρωτίδας. Πιστεύεται ότι πρόκειται για μια αυτοάνοση διαταραχή, η οποία παρατηρείται σχεδόν σε όλους τους πάσχοντες από σύνδρομο Sjögren. Ωστόσο, το 50% των ασθενών από νόσο του Mikulicz δεν πάσχουν από σύνδρομο Sjögren. Η κυτταρολογική διαφορική διάγνωση περιλαμβάνει τη χρόνια σιαλαδενίτιδα, τη λεμφοεπιθηλιακή κύστη, τις οφειλόμενες σε HIV λεμφοεπιθηλιακές κύστεις, τον όγκο του Warthin και κυρίως ένα MALT λέμφωμα.
• Οι κυστικές εξεργασίες αποτελούν το 5% του συνόλου των περιπτώσεων στις οποίες διενεργείται παρακέντηση διά λεπτής βελόνης. Οι μη νεοπλασματικές κύστεις μπορεί να είναι συγγενείς ή επίκτητες και αναπτύσσονται μέσα ή δίπλα στους σιελογόνους αδένες. Οι συγγενείς κύστεις περιλαμβάνουν τις δερμοειδείς και τις βραγχιακές. Οι απλές λεμφοεπιθηλιακές κύστεις απαντούν συνήθως στην παρωτίδα, σε μεσήλικες άνδρες, είναι δε μονήρεις και δεν συσχετίζονται αιτιολογικά με λοίμωξη από ιό HIV ή με σύνδρομο Sjögren. Η δημιουργία τους έχει αποδοθεί σε ενδοπαρωτιδικούς λεμφαδένες και σε βραγχιακά υπολείμματα. Οι λεμφοεπιθηλιακές κύστεις που οφείλονται σε λοίμωξη από ιό HIV είναι συνήθως πολλαπλές και συχνά αμφοτερόπλευρες. Η κυτταρολογική διαφορική διάγνωση όλων αυτών των κύστεων περιλαμβάνει τη χρόνια σιαλαδενίτιδα, τον ενδοπαρωτιδικό λεμφαδένα, το λέμφωμα, τα κυστικά νεοπλάσματα των σιελογόνων (όγκος του Warthin, κυψελιδικό και βλεννοεπιδερμοειδές καρκίνωμα), καθώς επίσης και το κυστικοποιημένο πλακώδες καρκίνωμα. Κάθε υπολειμματική ή υποτροπιάζουσα μετά από παρακέντηση μάζα αυτής της κατηγορίας θεωρείται κλινικά ύποπτη για κακοήθεια και απαιτεί χειρουργική εξαίρεση και ιστολογικό έλεγχο.
• Οι μη νεοπλασματικές κύστεις που περιέχουν βλέννη μπορεί να είναι βλεννοκήλες ή κύστεις από κατακράτηση, απαντούν δε συχνότερα στον υπογνάθιο και τους υπογλώσσιους αδένες. Η κυτταρολογική διαφορική διάγνωση περιλαμβάνει τη χρόνια σιαλαδενίτιδα με πλακώδη μετάπλαση και ένα χαμηλής διαφοροποίησης βλεννοεπιδερμοειδές καρκίνωμα. Και εδώ ισχύει το ίδιο, δηλαδή ότι κάθε υπολειμματική ή υποτροπιάζουσα μετά από παρακέντηση μάζα αυτής της κατηγορίας θεωρείται κλινικά ύποπτη για κακοήθεια και απαιτεί χειρουργική εξαίρεση και ιστολογικό έλεγχο.
• Το πλειόμορφο αδένωμα (μικτός όγκος της παρωτίδας) είναι ο συχνότερος όγκος όλων των σιελογόνων αδένων. Αποτελεί το 50% των όγκων των σιελογόνων και το 66% του συνόλου των όγκων των σιελογόνων αδένων. Η παρακέντησή του είναι χαρακτηριστικά ανώδυνη. Λόγω του ότι η κατανομή των διαγνωστικών κυτταρολογικών ευρημάτων δεν είναι ομοιόμορφη μέσα στον όγκο, συστήνεται η παρακέντηση να διενεργείται σε περισσότερα του ενός σημεία και τα περάσματα της βελόνας από την υπό διερεύνηση μάζα να είναι πολλαπλά.
• Το μυοεπιθηλίωμα είναι ένα σπάνιο νεόπλασμα των σιελογόνων με παρόμοια κλινική εικόνα με αυτή του μικτού όγκου της παρωτίδας, από το οποίο πρέπει να γίνει και διαφορική διάγνωση.
• Το βασικοκυτταρικό αδένωμα απαντά συχνότερα στην παρωτίδα και η κλινική του εικόνα μοιάζει με αυτή του πλειόμορφου αδενώματος. Η κλινική του εξέλιξη μπορεί να είναι πολύ άσχημη, στο δε έδαφός του μπορεί να αναπτυχθούν άλλα νεοπλάσματα. Σε πολλές περιπτώσεις δεν είναι εφικτή μια σαφής κυτταρολογική διάγνωση, οπότε είναι απαραίτητη η συνεργασία με τον κλινικό ιατρό, με σκοπό την όσο το δυνατόν καλύτερη αντιμετώπιση του περιστατικού. Η διενέργεια ταχείας διεγχειρητικής βιοψίας είναι απαραίτητη στις περιπτώσεις αυτές, πριν ο χειρουργός προβεί σε επιθετική χειρουργική επέμβαση.
• Ο όγκος του Warthin (κυσταδενολέμφωμα) απαντά συνήθως στην παρωτίδα και την περιπαρωτιδική περιοχή. Αποτελεί το δεύτερο σε συχνότητα νεόπλασμα των σιελογόνων, αποτελώντας το 5-10% του συνόλου των νεοπλασμάτων που αναπτύσσονται στην περιοχή. Απαντά συχνότερα σε άνδρες ηλικίας 50-79 ετών, αρκετές δε φορές μπορεί να είναι αμφοτερόπλευρος. Κατά την ψηλάφηση κλυδάζει, ενώ κατά την παρακέντηση αποδίδει καφεπράσινο υγρό.
• Το ογκοκύτωμα αποτελεί το 1-3% του συνόλου των όγκων των σιελογόνων. Είναι ένα καλόηθες νεόπλασμα, το οποίο κλινικά εμφανίζεται με τη μορφή ψηλαφητού, περίγραπτου ογκιδίου. Απαντά συχνότερα στην παρωτίδα, σε άτομα ηλικίας 70-90 ετών. Αυτό το νεόπλασμα πολύ σπάνια παρατηρείται σε άτομα ηλικίας μικρότερης των 50 ετών. Η κυτταρολογική διάγνωση τίθεται εξ αποκλεισμού.
• Το βλεννοεπιδερμοειδές καρκίνωμα αποτελεί το συχνότερο κακόηθες νεόπλασμα των μείζονων και ελασσόνων σιελογόνων αδένων. Επίσης, αποτελεί το συχνότερο αίτιο ψευδώς αρνητικών κυτταρολογικών απαντήσεων σε παρακεντήσεις σιελογόνων αδένων. Η κυτταρολογική διάγνωση μπορεί να διακρίνει ανάμεσα σε έναν όγκο χαμηλής και υψηλής κακοήθειας. Η θεραπεία εκλογής για τους όγκους χαμηλής κακοήθειας είναι χειρουργική εκτομή και για τους όγκους υψηλής κακοήθειας, η ευρεία εκτομή με συνδυασμό ακτινοθεραπείας και λεμφαδενικού καθαρισμού. Οι όγκοι χαμηλής κακοήθειας είναι συχνά κυστικοποιημένοι, στην κυτταρολογική δε διαφορική τους διάγνωση περιλαμβάνονται η βλεννοκήλη και η βλεννώδης μετάπλαση σε έδαφος σιαλολιθίασης, όγκου Warthin και πλειομόρφου αδενώματος. Η κυτταρολογική διαφορική διάγνωση του υψηλής κακοήθειας βλεννοεπιδερμοειδούς καρκινώματος περιλαμβάνει το πλακώδες καρκίνωμα και το καρκίνωμα των σιαλικών πόρων.
• Το κυψελιδικό καρκίνωμα αποτελεί το δεύτερο σε συχνότητα κακόηθες νεόπλασμα των σιελογόνων. Πιο συγκεκριμένα, αποτελεί το 17% των καρκινωμάτων
και το 4-6% του συνόλου των νεοπλασμάτων που αναπτύσσονται στην περιοχή. Είναι χαμηλού βαθμού κακοήθειας, έχει δε την τάση να υποτροπιάζει τοπικά ή να μεθίσταται στους επιχώριους λεμφαδένες ή σε απομακρυσμένα όργανα. Αναπτύσσεται συχνότερα στην παρωτίδα, σε γυναίκες με μέση ηλικία τα 44 έτη, ωστόσο είναι δυνατόν να παρατηρηθεί σε όλες σχεδόν τις ηλικίες. Στο 3% των περιπτώσεων αναπτύσσεται αμφοτερόπλευρα. Η κλινική του εικόνα είναι αυτή μιας περίγραπτης, ευκίνητης διογκούμενης μάζας, η οποία δυνατόν να είναι επώδυνη. Η κυτταρολογική διαφορική διάγνωση περιλαμβάνει το φυσιολογικό ιστό των σιελογόνων, τη σιαλαδένωση, τη χρόνια σιαλαδενίτιδα, το ογκοκύτωμα, τον όγκο του Warthin, το βλεννοεπιδερμοειδές καρκίνωμα, το σμηγματογόνο καρκίνωμα και τα διαυγοκυτταρικά νεοπλάσματα (μεταστατικό νεφροκυτταρικό καρκίνωμα, ογκοκυτταρικό καρκίνωμα).
• Το αδενοκυστικό καρκίνωμα απαντά συχνότερα στον υπογνάθιο αδένα. Η κλινική του πορεία είναι παρατεταμένη, ωστόσο η μακροχρόνια πρόγνωσή του είναι κακή. Η κυτταρολογική διαφορική διάγνωση περιλαμβάνει το βασικοκυτ- ταρικό αδένωμα, το πλειόμορφο αδένωμα, το μυοεπιθηλίωμα, το επιθηλιακό- μυοεπιθηλιακό καρκίνωμα, το εκκρινές κυλίνδρωμα και το πλειόμορφο αδενοκαρκίνωμα. Δεδομένης της πληθώρας των όγκων που μιμούνται κυτταρολογικά το αδενοκυστικό καρκίνωμα, καλό είναι η διάγνωσή του να τίθεται μόνο εφόσον υπάρχει κλινική ένδειξη κακοήθειας.
• Ο κακοήθης μικτός όγκος (καρκινοσάρκωμα και καρκίνωμα εκ πλειομόρφου αδενώματος) αναπτύσσεται στο 5% των καλοήθων μικτών όγκων, με τη μορφή ανώδυνης επίμονης διόγκωσης η οποία ξαφνικά αρχίζει να αναπτύσσεται γρήγορα και να γίνεται επώδυνη. Η ύπαρξη ιστορικού πλειομόρφου αδενώματος είναι απαραίτητη προκειμένου να τεθεί η διάγνωση. Συνήθως ο όγκος υποτροπιάζει τοπικά ή χορηγεί απομακρυσμένες μεταστάσεις, πολλές φορές δε οδηγεί στο θάνατο. Η κυτταρολογική διαφορική διάγνωση περιλαμβάνει ένα βλεννοεπιδερμοειδές καρκίνωμα, ένα καρκίνωμα των σιαλικών πόρων και ένα μεταστατικό καρκίνωμα.
• Το καρκίνωμα των σιαλικών πόρων απαντά συνήθως στην παρωτίδα ηλικιωμένων ανδρών, έχει δε επιθετική κλινική πορεία. Η κυτταρολογική διαφορική διάγνωση περιλαμβάνει το βλεννοεπιδερμοειδές, το καρκίνωμα εκ πλειομόρφου αδενώματος και ένα μεταστατικό αδενοκαρκίνωμα.
• Το βασικοκυτταρικό αδενοκαρκίνωμα αποτελεί το 2% των καρκινωμάτων των σιελογόνων. Απαντά συχνότερα στην παρωτίδα, είναι όγκος χαμηλής κακοήθειας, με καλή πρόγνωση, αλλά με τάση τοπικής υποτροπής. Μεταστάσεις του νεοπλάσματος αυτού είναι πολύ σπάνιες. Η κυτταρολογική διαφορική διάγνωση περιλαμβάνει το βασικοκυτταρικό αδένωμα, το αδενοκυστικό καρκίνωμα, το μεταστατικό βασικοκυτταρικό καρκίνωμα, το βασικοκυτταροειδές πλακώδες καρκίνωμα, το σμηγματογόνο καρκίνωμα, το καρκίνωμα από κύτταρα Merkel και το μικροκυτταρικό αδιαφοροποίητο καρκίνωμα.
• Το επιθηλιακό-μυοεπιθηλιακό καρκίνωμα είναι ένας χαμηλής κακοήθειας όγκος, με τοπικά επιθετική συμπεριφορά. Αποτελεί λιγότερο από 1% του συνόλου των νεοπλασμάτων των σιελογόνων και στο 75% των περιπτώσεων απαντά στην παρωτίδα. Η μέση ηλικία εμφάνισής του είναι τα 62 έτη, η δε συχνότητά του είναι διπλάσια στον γυναικείο πληθυσμό. Η κυτταρολογική διαφορική διάγνωση περιλαμβάνει το αδενοκυστικό καρκίνωμα, τους βασικοκυτταροειδείς όγκους, το μυοεπιθηλιακό καρκίνωμα, το πλειόμορφο αδένωμα, το πλειόμορφο αδενοκαρκίνωμα, το μεταστατικό νεφροκυτταρικό καρκίνωμα και όλα, γενικά, τα διαυγοκυτταρικά νεοπλάσματα.
• Στην κατηγορία των διαυγοκυτταρικών νεοπλασμάτων περιλαμβάνονται το πλειόμορφο αδένωμα, το μυοεπιθηλίωμα, το μυοεπιθηλιακό καρκίνωμα, το ογκοκύτωμα, το λίπωμα, το κυψελιδικό καρκίνωμα, το επιθηλιακό-μυοεπιθηλιακό καρκίνωμα, το βλεννοεπιδερμοειδές καρκίνωμα, το υαλοειδοποιούμενο διαυγοκυτταρικό καρκίνωμα, το μεταστατικό νεφροκυτταρικό καρκίνωμα και το σμηγματογόνο αδένωμα και καρκίνωμα.
• Το πρωτοπαθές μικροκυτταρικό καρκίνωμα αποτελεί κυτταρολογική διάγνωση που τίθεται εξ αποκλεισμού. Αποτελεί το 1-2% των όγκων των μείζονων σιελογόνων αδένων. Εμφανίζει μέση ηλικία διάγνωσης τα 56 έτη και είναι πολύ συχνότερο σε άνδρες. Η γενική του πρόγνωση είναι πολύ κακή. Η κυτταρολογική διαφορική διάγνωση περιλαμβάνει το λέμφωμα, το αδενοκυστικό καρκίνωμα, το βασικοκυτταροειδές πλακώδες καρκίνωμα, το μεταστατικό μικροκυτταρικό καρκίνωμα και το καρκίνωμα από κύτταρα Merkel.
• Το λεμφοεπιθηλιακό καρκίνωμα είναι αποδιαφοροποιημένος όγκος με επιθετική κλινική πορεία. Αποτελεί λιγότερο από 0,5% των όγκων των σιελογόνων αδένων. Εμφανίζει μέση ηλικία διάγνωσης τα 40 έτη. Η κυτταρολογική διαφορική διάγνωση περιλαμβάνει το μεταστατικό ρινοφαρυγγικό καρκίνωμα, το λέμφωμα και το κακόηθες μελάνωμα.
• Τα μεταστατικά νεοπλάσματα στους σιελογόνους μπορούν να διαγνωσθούν με τη βοήθεια της κυτταρολογικής εξέτασης. Στην πλειονότητά τους είναι πλακώδη καρκινώματα και μελανώματα.
• Κάθε φυσιολογική παρωτίδα περιέχει περισσότερους από 20 λεμφαδένες, πράγμα που σημαίνει ότι δεν αποκλείεται η ανάπτυξη πρωτοπαθούς λεμφώματος στην περιοχή. Τα πρωτοπαθή λεμφώματα αποτελούν το 2-5% των νεοπλασμάτων των σιελογόνων. Τα περισσότερα είναι Β κυτταρικής αρχής μη Hodgkin λεμφώματα.
• Δυσκολίες όσον αφορά στην κυτταρολογική διάγνωση μπορούν να εγείρουν τα βασικοκυτταροειδή (εκ μικρών κυττάρων) νεοπλάσματα και η συμπαγής μορφή του αδενοκυστικού καρκινώματος. Στις περιπτώσεις αυτές η ακριβής κυτταρολογική διάγνωση δεν είναι πολλές φορές εφικτή και απαιτείται ταχεία διεγχειρητική βιοψία προκειμένου να τυποποιηθεί επακριβώς η υπό διερεύνηση εξεργασία.
• Ταχεία διεγχειρητική βιοψία απαιτείται επίσης στις ογκοκυτταρικές αλλοιώσεις (ειδικά το ογκοκύτωμα και το καρκίνωμα από κυψελιδικά κύτταρα), στις κύστεις που περιέχουν βλέννη (πρόβλημα διαφορικής διάγνωσης ανάμεσα σε βλεννοεπιδερμοειδές καρκίνωμα, βλεννοκήλη και βλεννώδη μετάπλαση), στα υψηλού βαθμού κακοήθειας καρκινώματα (βλεννοεπιδερμοειδές καρκίνωμα, καρκίνωμα των σιαλικών πόρων και καρκίνωμα εκ πλειόμορφου αδενώματος), στα «διαυγοκυτταρικά» νεοπλάσματα και στις ατρακτοκυτταρικές αλλοιώσεις (μυοεπιθηλίωμα και σβάνωμα).
• Τα περισσότερα νεοπλάσματα των σιελογόνων είναι συμπαγή και ανώδυνα, παρά το ότι ο όγκος του Warthin είναι συχνά κλυδάζων.
• Κυστικοποίηση παρατηρείται συχνά στον όγκο του Warthin, στο βλεννοεπιδερμοειδές και στο κυψελιδικό καρκίνωμα.
• Αμφοτερόπλευρη προσβολή των σιελογόνων μπορεί να παρατηρηθεί στον όγκο του Warthin, σε κυψελιδικό καρκίνωμα, σε λεμφοεπιθηλιακές κύστεις, σε σιαλαδενίτιδα και σε λέμφωμα.

Τι εννοούμε όταν λέμε ׃ όγκοι της κεφαλής και του τραχήλου ή παθολογία της κεφαλής και του τραχήλου;
Γενικά ׃ παθήσεις ή όγκους που παρατηρούνται εσωτερικά στην περιοχή αυτή.
Ειδικά ׃ ρινική κοιλότητα, παραρρινικοί κόλποι, ρινοφάρυγγας, υποφαρυγγική περιοχή, λαρυγγο-τραχειακή περιοχή, στοματική κοιλότητα, στοματοφαρυγγική περιοχή, σιελογόνοι αδένες, οδοντογενείς και ωτικές αλλοιώσεις (WHO 2005).
Οτιδήποτε μπορεί να συμβεί στην περιγραφόμενη ανατομική περιοχή (βλέπε παραπάνω), καθώς και όγκοι αγγείων, λεμφώματα, όγκοι δέρματος και των εξαρτημάτων του, αλλοιώσεις των δακρυϊκών αδένων, αλλοιώσεις του θυρεοειδούς.

Τι είναι χαρακτηριστικό στην παθολογία της κεφαλής και του τραχήλου;
Στην περίπτωση που η δειγματοληψία γίνεται από τον κυτταροπαθολόγο η διαδικασία είναι απλή. Στην περίπτωση που τα επιχρίσματα έχουν φθάσει στο εργαστήριο από εξωτερικό τμήμα, είναι απαραίτητο να γνωρίζουμε όλες τις κλινικές πληροφορίες, τα συμπτώματα, και τον τρόπο δειγματοληψίας.
Τα γενικά κυτταρολογικά χαρακτηριστικά του επιχρίσματος τι πληροφορίες μας δίνουν; Είναι καλοήθης ή κακοήθης αλλοίωση;
Οι κυστικές αλλοιώσεις και τα υγρά που περιέχουν πλακώδη κύτταρα μπορεί να αντιστοιχούν σε μία κύστη από πλακώδη κύτταρα (βραγχιακή) ή σε ένα κυστικό ρευστοποιημένο πλακώδες καρκίνωμα. Οι κακοήθειες μπορεί να είναι πρωτοπαθείς ή μεταστατικές. Η κυτταρική πλειομορφία είναι χαρακτηριστική στους μικτούς όγκους των σιελογόνων αδένων, οι οποίοι είναι σχεδόν πάντοτε καλοήθεις, ενώ ένας ελαφρά άτυπος ομοιογενής κυτταρικός πληθυσμός μπορεί να είναι χαρακτηριστικός του λοβιακού καρκινώματος ή ακόμη και του αδενοκυστικού καρκινώματος.

Μέθοδοι δειγματοληψίας
Στην στοματική κοιλότητα είναι ευκολότερη η χρήση ψήκτρας για δειγματοληψία στην περίπτωση εντοπισμένης βλάβης (φυσαλλιδώδεις, ελκωτικές αλλοιώσεις).
Η βιοψία δια λεπτής βελόνης χωρίς καθοδήγηση (ελεύθερη βιοψία) είναι χρήσιμη όταν οι αλλοιώσεις μπορούν να ακινητοποιηθούν με τα δάκτυλα του εξεταστή. Οι επιφανειακές, οι υποδόριες ή οι υποβλεννογόνιες αλλοιώσεις δεν χρειάζονται υπερηχογραφική καθοδήγηση.
Η υπερηχογραφική καθοδήγηση είναι χρήσιμη στο να αποφευχθούν επιπλοκές (αιμορραγία, αιμάτωμα) και είναι απόλυτα απαραίτητο στις εν τω βάθει αλλοιώσεις (όγκοι του ρινοφάρυγγα, ογκίδια των σιελογόνων αδένων) ή σε μεγάλες κυστικές αλλοιώσεις. Μικρές αλλοιώσεις που εντοπίζονται κοντά σε μεγάλα αγγεία επίσης χρειάζονται καθοδήγηση.
Η καθοδήγηση με την βοήθεια της αξονικής τομογραφίας δεν συμβαίνει στον ίδιο χρόνο. Μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τις εικόνες από αξονική τομογραφία για τον εντοπισμό της αλλοίωσης πριν την ελεύθερη βιοψία ή πριν από την καθοδηγούμενη από υπέρηχο βιοψία.

Χρωστικές μέθοδοι
Χρησιμοποιούνται η Giemsa, η Παπανικολάου ή η Η&Ε χρωστικές μέθοδοι. Η χρώση Παπανικολάου μας δίνει πληροφορίες στις αλλοιώσεις που προέρχονται από το πλακώδες επιθήλιο, καθώς και η Η&Ε. Στα δείγματα που έχουν βαφτεί με Giemsa το εξωκυττάριο υλικό, το κυτταρόπλασμα των μυοεπιθηλιακών κυττάρων και τα κύτταρα του συνδετικού ιστού εμφανίζονται πορφυρά. Αυτά τα κυτταρικά και εξωκυττάρια στοιχεία παίζουν σημαντικό ρόλο στην διάγνωση των αλλοιώσεων της κεφαλής και του τραχήλου, ιδιαίτερα των σιελογόνων αδένων.
Η ανοσοκυτταροχημεία μπορεί να εφαρμοστεί εάν είναι απαραίτητο, σε παρασκευάσματα από κυτταροφυγόκεντρο ή σε υλικό κυτταρολογίας υγρής φάσης εάν είναι εφικτό.

Όγκοι σιελογόνων αδένων
Οξεία σιαλαδενίτιδα
Σιαλαδένωση
Καλοήθης λεμφοεπιθηλιακή νόσος
Κύστη σιελογόνου αδένα
Λεμφοεπιθηλιακή κύστη

Οξεία σιαλαδενίτιδα
Ο αδένας είναι πρησμένος και μεγαλύτερος. Από την παρακέντηση λαμβάνουμε ένα πυώδες νεκρωτικό υλικό, που περιέχει λίγα λοβιακά και λίγα κύτταρα των πόρων. Υπάρχουν κύτταρα οξείας φλεγμονής (πολυμορφοπύρηνα), ιστιοκύτταρα και πλασματοκύτταρα. Τα στοιχεία των λοβίων και των πόρων είναι εύθραυστα και για αυτό παρατηρούνται αρκετοί γυμνοί πυρήνες. Πολυπύρηνα μακροφάγα παρατηρούνται επίσης. Η σοβαρή οξεία πυώδης παρωτίτιδα σε ηλικιωμένους ασθενείς είναι σημάδι μιας γενικής κατάστασης απειλητικής για τη ζωή!

Χρόνια σιαλαδενίτιδα
Υπάρχουν κύτταρα χρόνιας φλεγμονής, συνήθως σε ρυπαρό υπόστρωμα σιέλου. Τα λοβιακά κύτταρα που είναι ιδιαίτερα ευπαθή, κάποιες φορές έχουν άφθονο κυτταρόπλασμα. Υπάρχουν αρκετοί γυμνοί πυρήνες στο υπόστρωμα που αντιπροσωπεύουν πιθανότατα τους πυρήνες των κατεστραμμένων λοβιακών κυττάρων. Τα μυοεπιθηλιακά κύτταρα είναι διατεταγμένα σε επίπεδες ομάδες, ενώ υπάρχει ένα λεμφο-πλασματοκυτταροειδές υπόστρωμα. Τα κύτταρα των πόρων παρουσιάζουν υπερπλασία. Δεδομένου ότι υπάρχουν πολλά λεμφοζίδια στην παρωτίδα, εάν βρεθούν μόνο λεμφοκύτταρα και πλασματοκύτταρα, χωρίς τις ανωτέρω αλλαγές των επιθηλιακών στοιχείων, είναι πιθανότερο να πρόκειται για παρακέντηση ενός ενδοαδενικού λεμφοζιδίου παρά μία χρόνια σιαλαδενίτιδα!

Σιαλαδένωση
Τα λοβιακά κύτταρα εμφανίζονται σημαντικά μεγαλύτερα, με μικρό, περιφερικό πυρήνα και αρκετά ζυμογόνα κοκκία. Το μέγεθος των λοβιακών κυττάρων είναι 58-60 μικρά, ενώ το φυσιολογικό τους μέγεθος είναι 40-45 μικρά. Ο αδένας είναι πρησμένος. Η παρωτίδα παρουσιάζει σημαντικά αυξημένο μέγεθος αμφοτερόπλευρα. Υπάρχει πάντοτε κάποια άλλη συνυπάρχουσα νόσος όπως διαβήτης, δυστροφία, φυματίωση κλπ.

Καλοήθης λεμφοεπιθηλιακή νόσος
Το επίχρισμα μοιάζει να προέρχεται από λεμφαδένα. Η αλλοίωση είναι συχνά κυστική, και σε αυτήν την περίπτωση από την παρακέντηση παραλαμβάνουμε υγρό. Παρατηρούνται λοβιακά κύτταρα από την γύρω περιοχή, και υπερπλαστικά κύτταρα των πόρων. Τα επιθηλιακά κύτταρα ίσως παρουσιάζουν οσμωτικές αλλοιώσεις: όχι καλά διαγραφόμενο κυτταρόπλασμα, μεγαλύτερο, ωχρό πυρήνα. Στην περίπτωση θυλακιώδους λεμφοειδούς ανάπτυξης, η διαφορική διάγνωση από ένα κακόηθες λέμφωμα ίσως είναι δύσκολη. Στην Γερμανική βιβλιογραφία η αλλοίωση ονομάζεται: αυτοάνοση σιαλαδενίτιδα- συνδέεται ή αποτελεί μέρος του Συνδρόμου Sjögren.

Μικτός όγκος
Αυτός ο όγκος ονομαζόταν πλειόμορφο αδένωμα για τη σύνθετη δομή του. Αποτελείται από μυοεπιθηλιακά στοιχεία, που σε ορισμένες περιπτώσεις διαφοροποιούνται σε πλακώδη κερατινοποιούμενα κύτταρα ή σε αδενικές δομές, μαζί με στρωματικά στοιχεία. Τα μυοεπιθηλιακά κύτταρα μπορεί να είναι πλασματοκυτταροειδή ή επιθηλιοειδή. Μπορεί να παρατηρηθεί σχηματισμός κύστεων. Το στρώμα μπορεί να είναι χονδροειδές, υαλοειδοποιούμενο, ινώδες ή ακόμα και οστεώδες, συνήθως ακυτταρικό. Είναι ο πιο συχνός όγκος των σιελογόνων αδένων αποτελώντας το 60 - 70% όλων των όγκων των σιελογόνων αδένων, και αναπτύσσεται συχνότερα στις γυναίκες. Η σύνθετη δομή του όγκου είναι υπεύθυνη για την σύνθετη, μερικές φορές πολύμορφη κυτταρολογική εικόνα. Χρησιμοποιώντας την χρώση Giemsa το χονδρομυξοειδές στρωματικό στοιχείο παρουσιάζεται μεταχρωματικό. Παρατηρούνται λεπτά ανοιχτόχρωμα νημάτια σε ακανόνιστη διάταξη. Αυτό το είδος στρώματος είναι διαγνωστικό. Δεν παρατηρείται στο αδενοκυστικό καρκίνωμα.
8-9% των μικτών όγκων μπορεί να υποστεί κακοήθη εξαλλαγή μετά από 15-25 χρόνια. Το αποτέλεσμα είναι ένας διηθητικός, κακοήθης όγκος, και συνήθως πρόκειται για ένα πλακώδες ή ένα αδιαφοροποίητο καρκίνωμα. Σε πολύ σπάνιες περιπτώσεις μπορεί να παρατηρηθεί σαρκωματώδης όγκος από ατρακτοειδή κύτταρα ή ακόμη και καρκινοσάρκωμα. Κυτταρολογικά συνήθως είναι εύκολο να διαγνωστεί η κακοήθης φύση αυτών των όγκων.

Όγκος Warthin
Εμφανίζεται κυρίως στους άνδρες, και είναι συχνά αμφοτερόπλευρος. Έχει μια κυστική, ογκοκυτταρική λεμφοεπιθηλιακή εμφάνιση. Η κυτταρολογική εικόνα είναι αυτή μίας κυστικής αλλοίωσης. Το υλικό της παρακέντησης είναι συνήθως καφετί, ρυπαρό και παχύρρευστο. Το υπόστρωμα του επιχρίσματος αποτελείται από «κυστικό» ρυπαρό υλικό, το οποίο περιέχει ογκοκύτταρα, λεμφοκύτταρα και ιστιοκύτταρα. Κατά την εφαρμογή βιοψίας με κενό αέρος, το λιγότερο «σταθερό» συστατικό είναι το ρευστό. Αυτό θα ακολουθηθεί από λεμφοκύτταρα και ογκοκυτταρικά επιθηλιακά στοιχεία. Τα ογκοκύτταρα παρατηρούνται σε θηλώδεις ή ψευδοθηλώδεις δομές. Ο όγκος Whartin (cystadenoma papillare lymphomatosum) συχνά υποβάλλεται στις νεκρωτικές αλλοιώσεις. Αυτό οδηγεί σε πλακώδη μεταπλασία. Η τελευταία μπορεί να μιμηθεί πλακώδες καρκίνωμα με νέκρωση. Η διαφορική διάγνωση είναι πολύ σημαντική, δεδομένου ότι το πλακώδες καρκίνωμα στην περιοχή της κεφαλής και του τραχήλου είναι συνήθως νεκρωτικό, και ως εκ τούτου ψευδοκυστικό.

Ογκοκύττωμα
Ανευρίσκονται μονόμορφα, μετρίου μεγέθους επιθηλιακά κύτταρα σε καθαρό υπόστρωμα. Το κυτταρόπλασμα είναι άφθονο, και εωσινόφιλο (δεν παρουσιάζει μεταχρωματισμό με την χρώση Giemsa). Ο κυτταρικός πληθυσμός είναι ομοιογενής. Τα κύτταρα είναι παρόμοια με τα ογκοκύτταρα στον όγκο Wharthin, αλλά λείπουν τα λεμφοκύτταρα και το νεκρωτικό υπόστρωμα.

Μυοεπιθηλιακό αδένωμα
Τα επιχρίσματα έχουν μονόμορφα ατρακτοειδή ή πλασματοκυτταροειδή κύτταρα, καθαρό υπόστρωμα, και καθόλου ή ελάχιστο φυσιολογικό επιθήλιο σιελογόνου αδένα. Το χονδρομυξοειδές στρώμα απουσιάζει (εάν ανευρίσκεται τότε ο όγκος ονομάζεται ‘μικτός όγκος’). Ο πυρήνας είναι στογγυλός ή επιμήκης. Μιτωτική δραστηριότητα δεν παρατηρείται. Μεταχρωματικά τμήματα μπορεί να παρατηρηθούν, αλλά δεν ανταποκρίνονται στο άφθονο μεταχρωματικό στρώμα που παρατηρείται στον μικτό όγκο!

Βασικοκυτταρικό αδένωμα
Ανευρίσκεται ένας ομοιογενής πληθυσμός από μικρά βασικά κύτταρα. Μερικές φορές στο υπόστρωμα παρατηρούνται ιστικά τμήματα που μοιάζουν με τμήματα βασικής μεμβράνης. Συνήθως δεν παρατηρούνται δομές αδενοειδών κύστεων (διαφορική διάγνωση από κυλίνδρωμα).

Λοβιακό καρκίνωμα​​​​​​​
Το λοβιακό καρκίνωμα παρατηρείται συχνότερα στην παρωτίδα. Αρχικά ονομάζονταν ‘λοβιακός όγκος’ επειδή σε ορισμένες περιπτώσεις παρατηρείται μόνο ήπια ατυπία. 2-7% των όγκων των σιελογόνων αδένων ανήκουν σε αυτήν την ομάδα.
Υπάρχουν 4 τύποι ׃ συμπαγές, μικροκυστικό, θηλώδες-κυστικό, θυλακιώδες. Τέσσερις κυτταρικοί τύποι συνήθως ανευρίσκονται σε αυτόν τον όγκο ׃ τα λοβιακά, τα διαυγή, τα κενοτοπιώδη κύτταρα και τα διάμεσα κύτταρα που μοιάζουν με αυτά των πόρων. Συνήθως στον ίδιο όγκο ανευρίσκονται όλων των ειδών οι τύποι και τα κύτταρα. Μερικά από αυτά ίσως να κυριαρχούν. Ο όγκος είναι περισσότερο συχνός στις γυναίκες και μπορεί να παρατηρηθεί και σε νεανική ηλικία. Οι διαφορετικοί τύποι κυττάρων αναγνωρίζονται στα κυτταρολογικά επιχρίσματα. Ο όγκος συχνά διηθείται από πολλά λεμφοκύτταρα, τα οποία αποτελούν ένα σημαντικό διαγνωστικό στοιχείο. Σε αυτήν την περίπτωση η κυτταρολογική εικόνα είναι παρόμοια με ένα καλά διαφοροποιημένο αδενοκαρκίνωμα που έχει δώσει μετάσταση σε λεμφαδένα. Στην περίπτωση που καλά διαφοροποιημένα λοβιακά κύτταρα παρατηρούνται χωρίς στοιχεία από τους πόρους, πάντοτε πρέπει να σκεφτόμαστε την πιθανότητα ενός λοβιακού καρκινώματος, ακόμη κι αν ο ασθενής είναι πολύ νέος.

Αδενοκυστικό καρκίνωμα
Αυτός είναι ένας διηθητικός όγκος, από κύτταρα που μοιάζουν με βασικά, ο οποίος είναι ο πιο συχνός κακοήθης όγκος στους σιελογόνους αδένες. Αναπτύσσεται αργά, αλλά αποτελεί ένα ιδιαίτερα κακόηθες καρκίνωμα. Η εμφάνιση είναι παρόμοια με αυτήν του κυλινδρώματος των ιδρωτοποιών αδένων του δέρματος, εντούτοις ο όγκος που εντοπίζεται στο δέρμα θεωρείται καλοήθης, ενώ στους σιελογόνους αδένες σχετίζεται με κακοήθη συμπεριφορά. Παρατηρείται στην 5η-6η δεκαετία της ζωής. Τα πλειόμορφα αδενώματα μπορούν να παρουσιάσουν «αδενοκυστικές περιοχές», αλλά δεν συνδέονται με κακοήθη συμπεριφορά στους μικτούς όγκους. Ιστολογικά υπάρχει ηθμοειδής, σωληνώδης ή συμπαγής αρχιτεκτονική. Χαρακτηρίζεται πάντοτε από περινευρική διηθητική ανάπτυξη. Τα κυτταρολογικά επιχρίσματα είναι πλούσια σε βασικοειδή, μονόμορφα κύτταρα (η κυτταρομορφολογία δεν αντιστοιχεί σε αυτήν ενός ιδιαίτερα κακοήθους όγκου!), στενά συνδεμένα ή ενσωματωμένα σε μεταχρωματικές, κυλινδροειδείς, υαλοειδείς σφαίρες. Ο βασικοειδής πληθυσμός κυττάρων έχει πιθανότατα μυοεπιθηλιακή προέλευση. Αυτοί οι όγκοι είναι ιδιαίτερα κακοήθεις στους σιελογόνους αδένες, ενώ έχουν καλοήθη συμπεριφορά στο δέρμα.

Βλεννοεπιδερμοειδές καρκίνωμα
Αυτός ο όγκος ο οποίος είναι σχεδόν πάντοτε πολυεστιακός, αποτελείται από πλακώδη, βλεννοπαραγωγά και διάμεσα κύτταρα μέσα σε βλεννώδες υπόστρωμα. Είναι ο πιο συχνός πρωτοπαθής κακοήθης όγκος των σιελογόνων αδένων στα παιδιά και τους νέους. Χαμηλού, μετρίου και υψηλού βαθμού κακοηθείας όγκοι διακρίνονται ιστολογικά με βάση την παρουσία στοιχείων κύστης, νέκρωση, νευρική διήθηση, επιδερμοειδή κύτταρα, συγκρινόμενα με την παρουσία βλεννωδών κυττάρων, αναπλασίας και μιτωτικής δραστηριότητας.
Το κυτταρολογικό δείγμα μερικές φορές είναι πολύ τυπικό ׃ όλοι οι τύποι κυττάρων βρίσκονται μέσα σε βλεννώδες υπόστρωμα. Λίγα φυσιολογικά κύτταρα παρατηρούνται επίσης μερικές φορές. Σε ορισμένες περιπτώσεις η ατυπία είναι ήπια, ογκοκυτταροειδή επιδερμοειδή κύτταρα κυριαρχούν σε ρυπαρό, πυκνό υπόστρωμα, μοιάζοντας με όγκο Whartin.
Αυτή είναι μία από τις δυσκολότερες κυτταρολογικές διαγνώσεις στους σιελογόνους αδένες. Υπάρχουν πολλές άλλες αλλοιώσεις που παρουσιάζουν το ίδιο «μίγμα»: βλέννη, πλακώδη και αδενικά κύτταρα, αναμεμιγμένα με φυσιολογικά αδενικά κύτταρα σιελογόνων αδένων (όγκος Warthin με φλεγμονή, μεταπλαστικές φλεγμονώδεις αλλοιώσεις, κ.λπ.). Στις περιπτώσεις όπου κυριαρχούν τα πλακώδη κύτταρα συχνά γίνεται διαγιγνώσκεται λανθασμένα ένα πλακώδες καρκίνωμα.

Επιθηλιακό / μυοεπιθηλιακό καρκίνωμα
Ο όγκος αποτελείται από δύο τύπους κυττάρων που σχηματίζουν δομές που μοιάζουν με πόρους: κύτταρα των πόρων(έσω στιβάδα), σαφή μυοεπιθηλιακά κύτταρα (εξωτερική στιβάδα). Ανοσοκυτταροχημικά μπορούν να διακριθούν: τα πρώτα είναι θετικά στην πανκερατίνη, ενώ τα τελευταία είναι θετικά στην S-100. Η κυτταρολογία είναι αυτή ενός κακοήθους διαυγοκυτταρικού όγκου, με ποικιλία κυτταρικής και πυρηνικής ατυπίας. Υπάρχουν και ιστικά τεμάχια και μεμονωμένα κύτταρα. Τα κύτταρα μπορεί να είναι διατεταγμένα σε συμπαγείς και θηλώδεις δομές. Το στρωματικό στοιχείο είναι μεταχρωματικό, με μια υαλοειδή, επιμήκη εμφάνιση. Σε μερικές περιπτώσεις παρατηρούνται σφαιροειδείς δομές ή δομές που μοιάζουν με πόρους. Η κυτταρολογική εικόνα υποδεικνύει κακοήθη ανάπτυξη.

Κακόηθες μυοεπιθηλίωμα
Αυτός ο σπάνιος όγκος αποτελείται από κακοήθη μυοεπιθηλιακά κύτταρα που διατάσσονται σε ένα διηθητικό τρόπο ανάπτυξης και έχουν υψηλή μιτωτική δραστηριότητα. Η κυτταρολογική εικόνα είναι αυτή ενός όγκου υψηλής κακοήθειας, τα κύτταρα είναι στρογγυλοποιημένα ή επιμήκη, με έντονη πυρηνική ατυπία. Συνήθως παρατηρούνται αρκετοί γυμνοί άτυποι πυρήνες. Σε μερικές περιπτώσεις ανευρίσκονται κυτταροπλασματικά κενοτόπια, πυρηνικά και κυτταροπλασματικά έγκλειστα.

Πλακώδες καρκίνωμα
Αυτός ο όγκος είναι παρόμοιος με τον ίδιο τύπο καρκίνου που παρατηρείται στις άλλες ανατομικές θέσεις. Κερατινοποιούμενα ή μη-κερατινοποιούμενα άτυπα πλακώδη κύτταρα ανευρίσκονται σε τμήματα ιστού καθώς και σε κυτταρικές ομάδες. Το κέντρο της αλλοίωσης συνήθως παρουσιάζει πήξη και νέκρωση, που έχει ως αποτέλεσμα το υλικό της παρακέντησης να μοιάζει με πύον.

Αιμαγγείωμα των παιδιών
Είναι συνήθως συγγενής, μεγάλη και επώδυνη αλλοίωση. Συνήθως εξαφανίζεται μετά την εφηβεία. Μπορεί να γίνει πολύ μεγάλο (έως 3-5 cm), ως εκ τούτου σε μερικές περιπτώσεις πρέπει να αφαιρεθεί. Το υλικό της παρακέντησης περιέχει μεγάλο ποσό αίματος στο οποίο παρατηρούνται υπερπλαστικά επιθηλιακά κύτταρα. Δεδομένου ότι συνήθως γίνεται μόνο παρακολούθηση της αλλοίωσης χωρίς χειρουργική επέμβαση, η σωστή διάγνωση σε αυτήν την νεαρή ηλικία είναι πολύ σημαντική.

Λεμφαγγείωμα
Υπάρχει μόνο κιτρινωπό, ελαφρώς αιματηρό υγρό στο υλικό της παρακέντησης, που μετά βίας περιέχει κυτταρικά στοιχεία. Η κύστη συνήθως ξαναγεμίζει σε μερικά λεπτά μετά την παρακέντηση.

Νευρίνωμα
Ο όγκος συνδέεται με το προσωπικό νεύρο στην περιοχή της παρωτίδας, με αποτέλεσμα η παρακέντηση να είναι ανώδυνη. Η κυτταρολογική εικόνα μοιάζει με την ιστολογική. Βρίσκονται ακόμη και δομές που μοιάζουν με σωμάτια Verocay. Τα κύτταρα διατάσσονται σε επίπεδες ομάδες. Είναι επιμήκη, μεσεγχυματικά κύτταρα με καλοήθη εμφάνιση.

Γιατί να επιλέξει κάποιος το κέντρο μας για να κάνει παρακέντηση σιελογόνων αδένων;​​​​​​​

Δημιουργήσαμε ένα χώρο με άμεση πρόσβαση (δίπλα στο σταθμό ΜΕΤΡΟ Κατεχάκη) με πολύ μεράκι και αγάπη, με σκοπό να δώσουμε σε όλους τη δυνατότητα να μας γνωρίσουν και να κάνουν στο κέντρο μας αυτή την τόσο σημαντική ιατρική εξέταση.Εμείς κάνουμε ταυτόχρονα και τη λήψη και τη διάγνωση των κυτταρολογικών εξετάσεων σιελογόνων αδένων.
Πέραν όμως του πολύ χαμηλού οικονομικού κόστους, οι υπηρεσίες μας είναι πολύ υψηλής ποιότητας και για το λόγο αυτό είμαστε ένα από τα ελάχιστα κυτταρολογικά εργαστήρια στην Ελλάδα που έχουν διαπιστευθεί κατά ELOT EN ISO 15189. Η πιστοποίησή μας αυτή δεν είναι κενό γράμμα, αλλά αντανακλά την συνολική προσπάθειά μας να παρέχουμε αξιόπιστες, διεθνώς αναγνωρισμένες ιατρικές υπηρεσίες, εφαρμόζοντας ένα Σύστημα Ολικής Διαχείρισης Ποιότητας και δίνοντας σημασία σε όλες αυτές τις λεπτομέρειες που μας φέρνουν πιο κοντά στα σύγχρονα Ευρωπαϊκά Πρότυπα. Επιγραμματικά και μόνο θα αναφερθώ σε μερικά από τα χαρακτηριστικά που μας κάνουν να ξεχωρίζουμε:
Άνετοι και λειτουργικοί χώροι δειγματοληψίας
Μηχανήματα τελευταίας τεχνολογίας (δύο μηχανήματα κυτταρολογίας υγρής φάσης, σύστημα αυτόματης χρώσης, κυτταροφυγόκεντροι, μικροσκόπια με καμέρα)
Άριστα εκπαιδευμένο προσωπικό
Οι 4 ιατροί κυτταρολόγοι του κέντρου μας είναι καταξιωμένοι επιστήμονες διεθνούς εμβέλειας, με πλούσιο επιστημονικό έργο
Τηρούμε πλήρες αρχείο πλακιδίων και παραπεμπτικών σε βάθος 10ετίας
Εφαρμόζουμε μέτρα εσωτερικού ελέγχου ποιότητας
Συμμετέχουμε σε προγράμματα εξωτερικού ελέγχου ποιότητας
Κάθε εξέταση μικροσκοπείται από 2 τουλάχιστον κυτταρολόγους
Έκδοση απάντησης εντός 24 ωρών
Απάντηση με εικόνες από αντιπροσωπευτικές θέσεις
Σχολιασμός εικόνων από ειδικό κυτταρολόγο
Δωρεάν παροχή συμβουλευτικών υπηρεσιών, εαν χρειαστεί από τον Επιστημονικό διευθυντή και τους γιατρούς μας
​​​​​​​Οι παρακεντήσεις στο κέντρο μας γίνονται αποκλειστικά με απεικονιστική καθοδήγηση και όχι τυφλά, από εξαιρετικά έμπειρους ακτινολόγους. Το κυτταρολογικό υλικό μικροσκοπείται επιτόπου από δύο τουλάχιστον κυτταρολόγους και η απάντηση εκδίδεται αυθημερόν. Σκοπός μας είναι η ελαχιστοποίηση του χρόνου που μεσολαβεί μεταξύ δειγματοληψίας και έκδοσης τελικής κυτταρολογικής απάντησης με σκοπό την εξασφάλιση της καλύτερης δυνατής εξυπηρέτησης των εξεταζομένων, τον μηδενισμό των περιπτώσεων λήψης ανεπαρκούς δείγματος, την επιτόπου κλινικοεργαστηριακή συνεκτίμηση και την άμεση συμβουλευτική παρέμβαση- επεξήγηση των κυτταρολογικών διαγνώσεων

​​​​​​​