Όλες μαζί οι μορφές καρκίνου αποτελούν, παγκοσμίως τη δεύτερη αιτία θανάτου μετά από τα καρδιαγγειακά νοσήματα. Τα κρούσματα συνεχώς αυξάνονται και σε πολλές αναπτυγμένες χώρες αποτελεί την πρώτη αιτία θανάτου. Με την εξέλιξη της ιατρικής επιστήμης και της βιοτεχνολογίας τα τελευταία χρόνια έχει βελτιωθεί σημαντικά η διάγνωση, η πρόγνωση και η θεραπεία. Αποτέλεσμα αυτής της προόδου είναι να έχουμε στατιστικά περισσότερους θεραπευμένους ασθενείς με καρκίνο απ’ότι τις περασμένες δεκαετίες.

Οι θεραπείες που εφαρμόζονται είναι η χειρουργική, η χημειοθεραπεία, η ορμονοθεραπεία, η ακτινοθεραπεία ή συνδυασμός των παραπάνω. Στην περισσότερο επιτυχημένη αντιμετώπιση του καρκίνου έχει συμβάλλει σημαντικά η ανακά-λυψη και εφαρμογή των καρκινι-κών δεικτών. Ως καρκινικοί δείκτες ονομάζονται οι πρωτεΐνες που παράγονται από τα καρκινικά κύτταρα ή από υγιή κύτταρα ως απάντηση στην παρουσία του όγκου και μπορούν να μετρηθούν ποσοτικά, παρέχοντας πληροφορίες σχετικά με την διάγνωση, πρόγνωση και παρακο-λούθηση της θεραπευτικής αγωγής της νόσου. Οι καρκινικοί δείκτες αν επιλεγούν σωστά μπορούν να συνεισφέρουν ικανοποιητικά στην μελέτη της νόσου. Ο

ρισμένες εφαρμογές των καρκινικών δεικτών είναι:

– Παρακολούθηση και αξιολόγηση της θεραπείας.

– Έλεγχος των μεταστάσεων πριν την εμφάνιση κλινικών συμπτωμάτων.

– Εκτίμηση της βιοχημικής φύσης του όγκου και κλινική σταδιοποίηση και ταξινόμησή του.

– Ικανότητα πρόγνωσης της νόσου. – Ικανότητα διαφορικής διάγνωσης από καλοήθης όγκους ή άλλες ασθένειες ή ακόμα και επιβεβαίωση της διάγνωσης. – Συνεπικουρούν στη διάγνωση του καρκίνου, και έτσι είναι ευκολότερη η αντιμετώπισή του.

Οι κυριότεροι καρκινικοί δείκτες είναι οι παρακάτω:

CEA Το καρκινικοεμβρυϊκό αντιγόνο(CEA) είναι μια γλυκοπρωτεΐνη που περιέχει 45% πρωτεΐνες και 55% υδατάνθρακες. Το CEA παράγεται και εκκρίνεται από τα καρκινικά κύτταρα του γαστρεντερικού σωλήνα, ιδιαίτερα του παχέος εντέρου, του παγκρέατος, καθώς επίσης και από μεταστατικούς όγκους αυτών. Πέραν αυτών το CEA βρίσκεται και σε άλλους τύπους καρκίνων, σε μικρότερο όμως ποσοστό, όπως στον καρκίνο μαστού, των πνευμόνων, των ωοθηκών, της κύστεως και του θυρεοειδούς. Για τους παραπάνω λόγους το CEA προσδιορίζεται σήμερα ποσοτικά στον ορό του αίματος για την εκτίμηση της κατάστασης των παραπάνω ασθε-νών. Ελαφρά αυξημένες τιμές μπορεί να βρεθούν σε καλοήθεις νόσους όπως στην ηπατίτιδα, ηπατική κίρρωση αλκοολικής αιτιολογίας, εκκολπωματίτιδα, πνευμονία, πνευμονικό εμφύσημα. Οι φυσιολογικές τιμές του CEA είναι από 0-5mg/L και για τους καπνιστές έως 10mg/L.

CA 19.9 Το CA 19.9 είναι ένα ειδικό καρκινικό αντιγόνο, ο προσδιορισμός του οποίου βοηθάει στην παρακο-λούθηση ασθενών με καρκίνο του παγκρέατος. Ο δείκτης αυτός μπορεί να βρίσκεται σε αυξημένα επίπεδα στον ορό του αίματος ασθενούς με παγκρεατικό καρκίνο πολύ νωρίς πριν εμφανιστούν έντονα συμπτώ-ματα και αυτό βοηθάει αρκετά στην διάγνωση και την περαιτέρω αντιμετώπιση του ασθενή. Αυξημένο CA 19.9 έχουν ασθενείς με καρκίνο των χοληφόρων. Ελαφρά αυξημένο CΑ 19.9 μπορεί να βρεθεί και σε καλοήθεις καταστάσεις όπως στην οξεία παγκρεατίτιδα (25%), στην χρόνια παγκρεατίτιδα (10%), στην κίρρωση του ήπατος (40%), στις φλεγμονώδεις καταστάσεις εντέρου (4%).

CA 15.3 Το αντιγόνο CA 15.3 είναι ένας ειδικός ογκογονικός δείκτης του μαστού και βρίσκεται σε αυξημένα επίπεδα στον ορό αίματος ασθενών με καρκίνο μαστού. Το ποσοστό ανεύρεσης αυξημένης τιμής CA 15.3 σε καρκίνο μαστού ανέρχεται στο 35-50%, ενώ σε περίπτωση που υπάρχει μετά-σταση, το ποσοστό είναι 75-95%. Σε περίπτωση χειρουργικής αφαίρεσης του όγκου το CA 15.3 ελαττώνεται, όπως το ίδιο συμβαίνει σε περιπτώσεις πετυχημένης χημειο-θεραπείας ή ραδιοθεραπείας, ενώ αντίθετα σε επιδείνωση ή μετάσταση το CA 15.3 αυξάνεται.

Αυξημένο CA 15.3 είναι δυνατόν να υπάρχει και σε άλλες κακοήθεις καταστάσεις αλλά μικρότερης ευαισθησίας, όπως είναι το καρκίνωμα των ωοθηκών, των βρόγχων, του παγκρέατος, του ήπατος και του στομάχου. Ελαφρά αυξημένο CA 15.3 μπορεί να βρεθεί και σε καλοήθεις καταστάσεις, όπως στο ινοαδένωμα των μαστών, στην μαστοπάθεια, στην ηπατίτιδα, στην κίρρωση του ήπατος, σε παθήσεις των βρόγχων και στην νεφρική ανεπάρκεια. MSA (Mammary Serum Antigen) Είναι ένας χρήσιμος καρκινικός δείκτης για τον καρκίνο του μαστού.

Ο συνδυασμός με το CA 15.3 είναι ένα ισχυρό εργαλείο στα χέρια του γιατρού για τον έλεγχο πρόγνωσης και παρακολούθησης της θεραπείας σε ασθενείς με καρκίνο του μαστού.

CA 125 Είναι ένας καρκινικός δείκτης σημαντικός που ανιχνεύεται σε μεγάλα ποσά στο αδενοκαρκίνωμα των ωοθηκών και σε μικρότερη συχνότητα σε καρκίνο του ενδο-μητρίου, του ενδοτραχήλου και του γαστρεντερικού σωλήνα, του ήπα-τος, των χοληφόρων αγγείων και των βρόγχων. Έχει υψηλή ευαι-σθησία για το πρωτοπαθές καρκί-νωμα των ωοθηκών και χρησι-μοποιείται για την πορεία θερα-πείας του καρκίνου των ωοθηκών, καθώς επίσης και ως δοκιμασία ελέγχου πληθυσμού πριν από την κολπική υπερηχογραφία.

Ελαφρά αυξημένο CA 125 μπορεί να βρεθεί στην οξεία εξαρτηματίτιδα, περιτονίτιδα, ενδομητρίωση, παγκρεατίτιδα, ηπατίτιδα, κίρρω-ση του ήπατος και εγκυμοσύνη. AFP Η AFP είναι μια γλυκοπρωτεΐνη που χρησιμοποιείται ως καρκινικός δείκτης και είναι συχνά αυξημένη σε πρωτοπαθή καρκινώματα του ήπατος ή σε τερατοκαρκινώματα. Επίσης λιγότερο συχνά αυξημένη σε όγκους του γαστρεντερικού σωλήνα, σε όγκους του μαστού, προστάτη και βρόγχων. Αυξημένη AFP βρίσκεται σε φυσιολογική εγκυμοσύνη και σε μη κακοήθεις καταστάσεις όπως σε ενδομήτριο θάνατο, σε επαπειλούμενη αποβολή, στην κίρρωση ήπατος και στην ιογενή ηπατίτιδα. ΕΙΔΙΚΟ

ΠΡΟΣΤΑΤΙΚΟ ΑΝΤΙΓΟΝΟ PSA Είναι ένας ιδιαίτερα σημαντικός καρκινικός δείκτης για τον προστάτη που η αξιολόγησή του βοηθάει σε μεγάλο βαθμό τόσο ως διαγνωστικός και προγνωστικός δείκτης όσο και στον έλεγχο της θεραπείας ασθενών με καρκίνο του προστάτη. Είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι αύξηση του PSA έχουμε ακόμη και σε αρχικά στάδια του καρκίνου του προστάτη (στάδιο Α), οπότε βοηθάει στην αποτε-λεσματική θεραπεία. Εκτός από τον καρκίνο του προστάτη, ελαφρά αυξημένες τιμές ανευρίσκονται και στην καλοήθη υπερπλασία του προστάτη

. Άλλοι παράγοντες που αυξάνουν την τιμή του PSA είναι οι εξής:

1. Μάλαξη προστάτη.

2. Έντονη σωματική άσκηση.

3. Κυστεοσκόπηση.

4. Βιοψία προστάτη.

5. Στην οξεία και χρόνια προστα-τίτιδα

. Στο αίμα κυκλοφορούν δύο μορφές PSA: a. Το ελεύθερο F.PSA που είναι το 10-40% του ολικού. b. Tο δεσμευμένο PSA που είναι το 60-90% του ολικού. Σε περιπτώσεις που υπάρχει υπερπλασία του προστάτη το ολικό PSA είναι περίπου 4 έως 10 mg/ml. Για να γίνει διαφοροδιάγνωση από τον καρκίνο γίνεται προσδιορισμός του FREE PSA και του ολικού PSA. Όταν ο λόγος FREE PSA/PSA είναι μεγαλύτερος από 0,25% αυτό συνηγορεί υπερ-καλοήθους υπερ-πλασίας του προστάτη. Όταν ο λόγος είναι χαμηλότερος από το 0,25 και ιδιαίτερα όταν είναι < 12%, τότε υπάρχει σοβαρή υποψία για καρκίνο προστάτη.

CA-50 Είναι ένας καρκινικός δείκτης που βρίσκεται σε υψηλά επίπεδα σε νεοπλάσματα του παγκρέατος και σε μικρό ποσοστό ασθενών με καρκίνο του γαστρεντερικού σωλήνα, ενδομητρίου, πνευμόνων κ.ά. Επίσης είναι δυνατόν να βρεθεί ελαφρά αυξημένος σε καλοήθεις καταστάσεις όπως στην χρόνια και οξεία παγκρεατίτιδα, στην νόσο του Crohn, ηπατίτιδα, κίρρωση ήπατος κ.λ.π.

CYFRA 21-1 Το CYFRA 21-1 είναι ένας καρκινικός δείκτης που βρίσκεται αυξημένος στον ορό αίματος ασθενή με καρκίνο πνεύμονος (ειδικά του βρογχικού καρκίνου). NSE(Neuron Specific Enolase) Είναι ένας καρκινικός δείκτης που αυξάνεται σε ασθενείς με νευροβλάστωμα ή με μικρο-κυτταρικό καρκίνο των πνευμόνων. Καλσιτονίνη(CT) Είναι μια ορμόνη που παράγεται κυρίως φυσιολογικά από τα C-κύτταρα του θυρεοειδούς και αυξάνεται στο μυελοειδές καρκί-νωμα του θυρεοειδή αδένα, καθώς επίσης, σε μικρότερο βαθμό, σε καρκίνους των σιελογόνων αδένων, του φλοιού των επινεφριδίων, του γαστρεντερικού σωλήνα κ.τ.λ.

Χοριακή Γοναδοτροπίνη(HCG) Σε φυσιολογικές συνθήκες ανευ-ρίσκεται στο αίμα της εγκύου γυναίκας σε υψηλά επίπεδα, που εξαρτώνται από το στάδιο της εγκυμοσύνης. Ανιχνεύεται και ως καρκινικός δείκτης αφού βρίσκεται αυξημένη σε καρκίνο των όρχεων, σε πλακουντιακούς και ωοθηκούς όγκους των γεννητικών κυττάρων.

Β2-μικροσφαιρίνη Χρησιμοποιείται ως ένας βοηθη-τικός προγνωστικός δείκτης κακοήθων νοσημάτων όπως του πολλαπλού μυελώματος, των λεμφωμάτων και της χρόνιας λεμφοκυτταρικής λευχαιμίας. Αυξημένες τιμές β2-μικρο-σφαιρίνης έχουμε και σε καλοήθη νοσήματα, όπως σε παθήσεις των νεφρών καθώς και στο Aids.

Θυρεοσφαιρίνη Είναι μια γλυκοπρωτεΐνη που παράγεται από τα κύτταρα του θυρεοειδή αδένα. Η θυρεοσφαιρίνη αυξάνεται σημαντικά σε καρκίνο του θυρεοειδή αδένα και χρησιμοποιείται ως καρκινικός δείκτης για τις περιπτώσεις αυτές.

CA 72-4 Το CA 72-4 είναι ένας καρκινικός δείκτης για το καρκίνωμα του στομάχου και ως 2ης εκλογής δείκτης για το καρκίνωμα των ωοθηκών. SCC(Αντιγόνο καρκινώματος από πλακώδες επιθήλιο) Το SCC είναι ένας καρκινικός δείκτης που έχει κλινική σημασία για το ακανθοκυτταρικό καρκίνωμα του τραχήλου της μήτρας, των πνευμόνων, για τα καρκινώματα της κεφαλής και του τραχήλου. Ελαφρά αυξημένες τιμές είναι δυνατόν να παρατηρηθούν στην ψωρίαση, στο έκζεμα, στην νεφρική ανεπάρκεια, στην παγκρεατίτιδα, στην χρόνια βρογχίτιδα και στη φυματίωση.