Οι «οζώδεις»  και ευαίσθητοι ψηλαφητά μαστοί είναι πολύ συχνά ευρήματα στις γυναίκες που στο παρελθόν αποδόθηκαν σε μια κατάσταση που ονομάστηκε «ινοκυστική μαστοπάθεια (ΙΜ)». Ωστόσο, ο όρος ΙΜ είναι ανακριβής αφού ουσιαστικά αναφέρεται σε μια «φυσιολογική» κατάσταση που αφορά πολλές γυναίκες (μέχρι και το 50%) της αναπαραγωγικής ηλικίας (συνήθως έως 50 ετών) χωρίς πάθηση του μαστού.

Η κατάσταση αυτή είναι συνήθως η φυσιολογική απάντηση στις ορμονικές μεταβολές στη διάρκεια του εμμηνορρυσιακού κύκλου. Ωστόσο, ιστολογικά, οι καλοήθεις αλλοιώσεις-βλάβες του μαστού ταξινομούνται σε 3 κατηγορίες ανάλογα με τον κίνδυνο που έχει κάθε μια για την ανάπτυξη καρκίνου του μαστού:

 1) Βλάβες χωρίς υπερπλασία(χωρίς πολλαπλασιασμό κυττάρων), 

2) Βλάβες με υπερπλασία χωρίς ατυπία (με πολλαπλασιασμό φυσιολογικών κυττάρων) και 

3) Βλάβες με άτυπη υπερπλασία (με πολλαπλασιασμό παθολογικών κυττάρων).

Βλάβες χωρίς υπερπλασία (χωρίς πολλαπλασιασμό κυττάρων).  Αυτές σχηματίζονται όταν το περιεχόμενο των αδενοκυψελών (η ανατομική “μονάδα” του μαστικού αδένα) δεν μπορεί να παροχετευθεί. Έτσι μπορεί να γίνει διάταση των αδενοκυψελών, σχηματισμός κύστης ή κύστεων και γύρω από αυτές τις κύστες να υπάρξει φλεγμονώδης αντίδραση. Ενδεχομένως, αυτές οι κύστες να είναι ψηλαφητές.

Βλάβες με υπερπλασία χωρίς ατυπία (με πολλαπλασιασμό φυσιολογικών κυττάρων).  Η ελαφρά υπερπλασία χαρακτηρίζεται από διάταξη των (επιθηλιακών) κυττάρων των αδενοκυψελών και των γαλακτοφόρων πόρων σε 3-4 στιβάδες. Η μέτρια υπερπλασία χαρακτηρίζεται από διάταξη των κυττάρων των αδενοκυψελών και των γαλακτοφόρων πόρων σε περισσότερες από 4 στιβάδες. Η υπερπλασία μπορεί να καταλήξει σε «γέμισμα»και «φράξιμο» των αδενοκυψελών και του αυλού των μικρών πόρων από κύτταρα. Στους μεγάλους γαλακτοφόρους πόρους, η σημαντική τοπική υπερπλασία μπορεί να καταλήξει στον σχηματισμό μιας ορατής άθροισης κυττάρων: “ογκίδιο θήλωμα” ( papilloma)  μέσα στον γαλακτοφόρο πόρο.

Χαρακτηριστικό εύρημα του θηλώματος είναι η έκκριση της θηλής (μέχρι και στο 80% των περιπτώσεων) που συχνά είναι αιματηρή ή ορώδη. Ακόμα και σε νέες γυναίκες, χρειάζεται συνήθως χειρουργική διερεύνηση ( επέμβαση πυραμιδεκτομή–μικροδολιχεκτομή) και όχι απλώς κλινική «βεβαιότητα» περί της καλοήθους φύσης της έκκρισης. Τα θηλώματα είναι ποικίλου μεγέθους, έχουν συνήθως σχήμα στρογγυλό ή λοβώδες, παρουσιάζουν ευρεία ή μισχωτή βάση, εντοπίζονται σε οποιοδήποτε τμήμα του μαστού με συνηθέστερη εντόπιση πίσω από τη θηλή, μπορεί να είναι μονήρη ή πολλαπλά και δεν συνοδεύονται συνήθως από ψηλαφητή μάζα. Ωστόσο, αν το θήλωμα είναι >1 cm μπορεί να είναι ψηλαφητό.

Η ύπαρξη πολλών θηλωμάτων ονομάζεται θηλωμάτωση ( Papillomatosis), που συσχετίζεται με αυξημένο κίνδυνο σε καρκίνου μαστού. Η παρουσία μέτριας υπερπλασίας  συνεπάγεται επίσης με  μικρή αύξηση του κινδύνου για ανάπτυξη καρκίνου του μαστού αργότερα. Στα ενδοκυστικά θηλώματα, αιματηρή ροή υπάρχει μόνο σε επικοινωνία μεταξύ της κύστης και του γαλακτοφόρου πόρου, ενώ τα υπόλοιπα κλινικά ευρήματα είναι εκείνα της κύστης

Όταν γίνει παρακέντηση της κύστης και αναρρόφηση αιματηρού υγρού, πρέπει να γίνει προεγχειρητική διαφορική διάγνωση μεταξύ ενδοκυστικού θηλώματος και «θηλωματώδους καρκίνου» με κυτταρολογική εξέταση του εκκρίματος. Η αντλία αναρρόφησης  ( Zervoudis`s mammary pump), δημοσιευμένη στο αμερικανικό ιατρικό  περιοδικό “The Breast Journal ,2003”, αυξάνει περίπου 5 φόρες παραπάνω την διάγνωση του εκκρίματος , συγκριτικά με την απλή εξέταση του εκκρίματος μετά από πίεση της θηλής. Η θεραπευτική αντιμετώπιση του ενδοαυλικού θηλώματος είναι η αφαίρεση του πάσχοντος πόρου.

Με λεπτή μύλη γίνεται καθετηριασμός του πόρου από τον οποίο προέρχεται το έκκριμα και έγχυση χρωστικής για τη σκιαγράφηση του πόρου. Στη συνέχεια, μετά από ακινητοποίηση της θηλής, γίνεται τομή επί (ή περί) της θηλής με λεπτή λάμα και αφαίρεση του χρωματισμένου πόρου ( Πυπαμιδεκτομη, “Transnipple pyramidectomy”, European Journal of Gynecological Oncology, 2007, Zervoudis S, Iatrakis G, Navrozoglou I et al.

Στην ίδια κατηγορία (της υπερπλασίας) ανήκουν η αδένωση (υπερπλασία και υπερτροφία των λοβίων του μαστού) και η σκληρυντική αδένωση (με παράλληλη ίνωση του υποστρώματος των λοβίων του μαστού). Βλάβες με άτυπη υπερπλασία (με πολλαπλασιασμό παθολογικώνκυττάρων).  Εδώ περιλαμβάνεται η άτυπη υπερπλασία του επιθηλίου των μικρών πόρων και των λοβίων του μαστού, που σχετίζεται με αυξημένο κίνδυνο για ανάπτυξη καρκίνου (πορογενούς ή λοβιακού καρκίνωμα) του μαστού. Οι άτυπες υπερπλασίες χαρακτηρίζονται από αυξημένο κίνδυνο καρκίνου όχι μόνο στον ίδιο μαστό αλλά και στον άλλο. Η κατάσταση αυτή επομένως είναι δείκτης προδιάθεσης για κακοήθεια. Γενικότερα, ο κίνδυνος καρκίνου σχετίζεται κυρίως με το οικογενειακό ιστορικό και την ηλικία της γυναίκας. Αντιμετώπιση- Θεραπεία. Οι καλοήθεις περιπτώσεις με κυστικά στοιχεία δεν χρειάζονται αντιμετώπιση.

Ωστόσο, αν η γυναίκα παραπονείται για σχετική συμπτωματολογία θα μπορούσαν να προταθούν κάποια σκευάσματα με ενδεχομένως, καλή αποτελεσματικότητα. Εδώ υπάγεται πολλες ουσίες ανάλογα με την μορφή της ινοκυστικής αλλαγής ( μαστοπάθειας) : Dong Quai, Agnus castus vitex, vitamine B6, vitamine E, Magesium, Black Cohosh, Natural diuretics, Progesterone cream, Bromocryptin, Lesuride, Cabergoline … κλπ .

Σε ήπιες μορφές προτιμείται   ένα φυσικό και «ασφαλές» βοτανικό φάρμακο που βοηθά στη σχετική συμπτωματολογία αν αυτή εντάσσεται στα πλαίσια του προεμμηνορυσιακού συνδρόμου. Επίσης πολλές μελέτες έχουν εξετάσει τα ευεργετικά αποτελέσματα του ελαίου του νυχτολούλουδου (evening primrose oil) στις προηγούμενες περιπτώσεις. Το έλαιο νυχτολούλουδου είναι μια εξαιρετική πηγή για λινελαϊκό οξύ GLA. Φάνηκε, πράγματι, να ανακουφίζει τις γυναίκες με σοβαρή μαστοδυνία σε ποσοστό >70%.

Σε σοβαρές περιπτώσεις μπορεί να χρειαστεί κε πιο ισχυρή θεραπεία με Προγεσταγόνα ( Progestins), SERMS ( Tamoxifene, Torimefene) , Danazol, LH-RH analogues … κλπ. Ο Μαστολόγος θα καθορίσει την θεραπεία ανάλογα με την μορφή της μαστοπάθειας και την συμπτωματολογίας, επίσης συμβουλεύεται συγκεκριμένη δίαιτα ( μείωση της καφεΐνης και των αλμύρων τροφών, μετά πάντα από συμβουλή του θεράποντος  ιατρού.