1. Τι είδους νεοπλάσματα εκδηλώνονται στο ήπαρ (στο συκώτι)? Τα κακοήθη νεοπλασματικά νοσήματα που εμφανίζονται στο ήπαρ, δηλαδή στο συκώτι, διακρίνονται σε πρωτοπαθή, δηλαδή σε καρκινώματα που ξεκινούν από τα κύτταρα του ήπατος και σε δευτεροπαθή ή μεταστατικά, δηλαδή σε καρκινώματα που ξεκινούν από κάποιο άλλο όργανο και επεκτείνονται (μεθίστανται) στο ήπαρ. Η δεύτερη αυτή μορφή είναι αρκετά συχνότερη και η αρχική εστία του καρκίνου είναι κάποιο όργανο του πεπτικού συστήματος (στομάχι, παχύ έντερο, πάγκρεας), ο πνεύμονας, ο μαστός. Όταν αναφέρουμε το ηπατοκυτταρικό καρκίνωμα (ΗΚΚ), εννοούμε τον πρωτοπαθή καρκίνο του ήπατος, που είναι γνωστός και ως ηπάτωμα.  

2. Πόσο συχνός είναι ο καρκίνος του ήπατος? Πρόκειται για αρκετά συχνή μορφή καρκίνου. Η συχνότητα είναι πολύ αυξημένη στις χώρες της ΝΑ Ασίας και στην Υποσαχάρια Αφρική. Αντίθετα στη Δυτική Ευρώπη και στη Βόρεια Αμερική είναι αρκετά πιο σπάνια.

3. Ποιες είναι οι αιτίες του ΗΚΚ? Οι συχνότερες αιτίες είναι η χρόνια ηπατίτιδα Β και η χρόνια ηπατίτιδα C. Πρόκειται για ιογενείς λοιμώξεις, δηλαδή υπεύθυνος είναι κάποιος ιός, οι οποίες οδηγούν συχνά σε κίρρωση, μια κατάσταση που αυξάνει δραματικά την πιθανότητα εξέλιξης σε ΗΚΚ. Ενοχοποιούνται ακόμη η κατάχρηση αλκοόλ, η παχυσαρκία, ο σακχαρώδης διαβήτης, η κίρρωση ήπατος άλλης αιτιολογίας καθώς και η αιμοχρωμάτωση, σπάνια κληρονομική νόσος, που χαρακτηρίζεται από αύξηση του σιδήρου στο συκώτι και σε άλλα όργανα.

4. Ποια είναι τα συμπτώματα του ΗΚΚ? Συχνότερα εκδηλώνεται κοιλιακός πόνος, κυρίως στο δεξιό πλάγιο της κοιλιάς, ίκτερος, δηλαδή κίτρινη χροιά του δέρματος, απώλεια βάρους, κνησμός (φαγούρα), καταβολή δυνάμεων, διόγκωση της κοιλιάς συχνά με υγρό (ασκίτης), ναυτία, πυρετός.

5. Υπάρχει κάποια αξιόπιστη αιματολογική εξέταση που θέτει τη διάγνωση του ΗΚΚ? Υπάρχει μια εργαστηριακή παράμετρος που ονομάζεται α-φετοπρωτεϊνη (alpha-fetoprotein, AFP) και μπορεί να θέσει την υποψία ΗΚΚ, όταν η τιμή της ανεβαίνει σημαντικά, αλλά δεν είναι παθογνωμονική (αποδεικτική) καρκίνου στο συκώτι. Οι συνήθεις εξετάσεις της ηπατικής λειτουργίας μεταβάλλονται σε πληθώρα καταστάσεων πέραν του καρκίνου και δε στοιχειοθετούν ΗΚΚ.

6. Πως γίνεται η διάγνωση του ΗΚΚ? Ο γιατρός που θα υποψιαστεί ότι ο ασθενής μπορεί να πάσχει από καρκίνο ήπατος (συνήθως ασθενής με κίρρωση ή χρόνια ηπατίτιδα) θα παραγγείλει κάποια απεικονιστική εξέταση. Τέτοια εξέταση είναι ο υπέρηχος, η αξονική και η μαγνητική τομογραφία, που με μεγάλη ακρίβεια θα θέσουν τη διάγνωση του ΗΚΚ. Η οριστική διάγνωση της νόσου τίθεται με τη βιοψία, δηλαδή την ιστολογική εξέταση της ηπατικής βλάβης. Αυτή γίνεται συνήθως με παρακέντηση του ήπατος, υπό την καθοδήγηση αξονικού τομογράφου ή υπέρηχου.

7. Ποιο είναι το επόμενο βήμα μετά τη διάγνωση του ΗΚΚ? Ο γιατρός θα παραγγείλει μια σειρά από περαιτέρω εξετάσεις για να εκτιμήσει την κατάσταση του ασθενούς και για να προγραμματίσει τη θεραπεία. Απαραιτήτως θα γίνουν εξετάσεις αίματος και θα ακολουθήσει η σταδιοποίηση, δηλαδή σειρά εξετάσεων για να εξακριβωθεί η έκταση του καρκίνου, πού εντοπίζεται και αν έχει δώσει μεταστάσεις. Συνήθως χρειάζεται αξονική τομογραφία άνω-κάτω κοιλίας, θώρακος και σπινθηρογράφημα οστών.

8. Ποιες είναι οι διαθέσιμες σήμερα θεραπείες για το ΗΚΚ? Η πρόοδος στην αντιμετώπιση του ΗΚΚ είναι εντυπωσιακή και πολλές θεραπευτικές επιλογές προσφέρονται στον ασθενή. Η χειρουργική παρέμβαση με ή χωρίς σύγχρονη μεταμόσχευση ήπατος, η καυτηρίαση με ραδιοκύματα, ο χημειοεμβολισμός, η χημειοθεραπεία και οι βιολογικές θεραπείες προσφέρουν πολλές δυνατότητες για την αντιμετώπιση της νόσου. Η ογκολογική ομάδα, πρέπει να περιλαμβάνει ιατρούς διαφορετικών ειδικοτήτων, θα επιλέξει την κατάλληλη θεραπεία, ή συνδυασμό θεραπειών, αξιολογώντας την κατάσταση του ασθενούς, την έκταση της νόσου και άλλες παραμέτρους. Πέρα από τη θεραπεία αυτής καθαυτής της νόσου, η αντιμετώπιση περιλαμβάνει ψυχολογική και διατροφική υποστήριξη, έλεγχο του πόνου και των άλλων συμπτωμάτων με κατάλληλες παρεμβάσεις.

9. Πώς γίνεται η παρακολούθηση του ασθενή με ΗΚΚ? Ο γιατρός, πέρα από την αδιαμφισβήτητη αξία της κλινικής εξέτασης, υποβάλλει τακτικά τον ασθενή σε έλεγχο με απεικονιστικές εξετάσεις (υπερήχους, αξονικές ή μαγνητικές τομογραφίες) και εξετάσεις αίματος, ώστε να εκτιμά την ανταπόκριση στη θεραπεία, συνήθως ανά λίγους μήνες.

10. Ποια είναι η πρόγνωση του ΗΚΚ? Η εξέλιξη του ασθενή με ΗΚΚ εξαρτάται από πολλές παραμέτρους. Η γενική κατάσταση υγείας του ασθενή, η ηλικία και το στάδιο της νόσου διαδραματίζουν βασικό ρόλο στην εξέλιξη της νόσου και καθορίζουν το είδος της θεραπείας. Γεγονός πάντως είναι ότι με την αλματώδη πρόοδο της επιστήμης, η επιβίωση των ασθενών με ΗΚΚ, αλλά και η ποιότητα της ζωής τους συνεχώς βελτιώνεται.

11. Υπάρχει ειδική εξέταση για την πρώιμη διάγνωση του HKK? Ποιος είναι ο ρόλος του ελέγχου διαλογής (screening) στην έγκαιρη διάγνωση του καρκίνου ήπατος? Επειδή η πλειονότητα των ασθενών με ΗΚΚ πάσχουν από χρόνια ηπατίτιδα ή κίρρωση, η τακτική διενέργεια απεικονιστικών εξετάσεων και η παρακολούθηση του ενζύμου α-φετοπρωτεΐνη (AFP), έχει νόημα στην ομάδα αυτή του πληθυσμού, που είναι υψηλού κινδύνου. Ο οικογενειακός γιατρός θα κρίνει εξατομικεύοντας κάθε περίπτωση ποιος ασθενής αναμένεται να ωφεληθεί από μια τέτοια στρατηγική παρακολούθησης.

12. Μπορεί να προληφθεί το ΗΚΚ? Αναφέρθηκε ήδη ότι οι περισσότεροι ασθενείς που διαγιγνώσκονται με ΗΚΚ πάσχουν από χρόνια ηπατίτιδα. Ο μαζικός εμβολιασμός του πληθυσμού με το διαθέσιμο σήμερα εμβόλιο κατά της ηπατίτιδας Β θα συμβάλλει στη μείωση της εξάπλωσης της ηπατίτιδας και επομένως και του ΗΚΚ. Για την ηπατίτιδα C δεν υπάρχει εμβόλιο, ωστόσο η διαθέσιμη σήμερα αποτελεσματική θεραπεία συμβάλλει στην αναστολή της εξέλιξης σε κίρρωση και άρα μειώνει την πιθανότητα καρκίνου. Η λελογισμένη χρήση αλκοόλ, η αντιμετώπιση της παχυσαρκίας και η έγκαιρη εντόπιση και αντιμετώπιση των ασθενών με αιμοχρωμάτωση μπορούν περαιτέρω να ελαττώσουν τη συχνότητα της νόσου.