1. Τι είναι η μαστογραφία;   Η μαστογραφία είναι ακτινολογική εξέταση που χρησιμοποιεί χαμηλής ενέργειας ακτίνες Χ για την εξέταση των μαστών. Ουσιαστικά, χρησιμοποιώντας χαμηλές δόσεις ιονίζουσας ακτινοβολίας, παράγει εικόνες των μαστών που στη συνέχεια αξιολογούνται από εξειδικευμένους γιατρούς. Αποτελεί την βασική απεικονιστική εξέταση τόσο στην διαγνωστική διαδικασία συμπτωματικών γυναικών (πχ με ψηλαφητή μάζα) όσο και στον προληπτικό έλεγχο υγιών γυναικών. Στην πρώτη περίπτωση μιλούμε για διαγνωστική μαστογραφία και στην δεύτερη για προληπτική μαστογραφία.      

  2. Σε τι διαφέρει η προληπτική από την διαγνωστική μαστογραφία;   Στην προληπτική μαστογραφία γίνονται τέσσερις λήψεις, δύο για κάθε μαστό (face και profile). Στην διαγνωστική μαστογραφία μπορεί να απαιτηθούν επιπλέον λήψεις, όπως από διαφορετική γωνία ή μεγεθυντικές/εντοπιστικές λήψεις, προκειμένου να μελετηθεί ο μαστός λεπτομερέστερα.      

3. Ποιός είναι ο στόχος και ποιό το όφελος από την προληπτική μαστογραφία;   Η προληπτική μαστογραφία στοχεύει στην διάγνωση του καρκίνου του μαστού σε πολύ πρώιμο στάδιο, ώστε η αντιμετώπισή του να είναι επιτυχής και η πρόγνωσή του πολύ καλή. Η νόσος θεωρείται πρώιμου σταδίου όταν περιορίζεται τοπικά στον μαστό και δεν έχει διασπαρθεί στο υπόλοιπο σώμα. Κλινικές μελέτες έχουν δείξει πως η προληπτική μαστογραφία έχει μειώσει το ποσοστό θανάτων από καρκίνο του μαστού σε ηλικίες από 40 έως 70 ετών, ιδιαίτερα σε ηλικίες πάνω από 50 ετών. Όφελος από την  προληπτική μαστογραφία δεν έχει τεκμηριωθεί σε ηλικίες κάτω των 40 ετών, με εξαίρεση γυναίκες υψηλού κινδύνου όπως οι φορείς BRCA μεταλλάξεων. Η βασική ή μαστογραφία αναφοράς που προτείνεται στην ηλικία 35-40 ετών, επίσης δεν έχει τεκμηριωμένο όφελος, όσον αφορά την μείωση των θανάτων από καρκίνο του μαστού.      

4. Ποιά τα μειονεκτήματα και οι αρνητικές επιπτώσεις της προληπτικής μαστογραφίας;   Όπως κάθε εξέταση, η προληπτική μαστογραφία έχει μειονεκτήματα και πιθανές αρνητικές επιπτώσεις  Η πρώιμη διάγνωση του καρκίνου δεν σημαίνει δυστυχώς πάντοτε πως η γυναίκα δεν θα πεθάνει από καρκίνο του μαστού. Σε ορισμένες περιπτώσεις η ταχεία εξέλιξη και η επιθετική συμπεριφορά του όγκου έχουν ήδη οδηγήσει στην διασπορά του, ακόμη και αν πρόκειται για πολύ μικρό όγκο εμφανή μόνο στην μαστογραφία. Στις περιπτώσεις αυτές, η γυναίκα δεν θα ωφεληθεί από την προληπτική μαστογραφία και ακόμη θα ζήσει την αγωνία και το άγχος της ασθένειας για επιπλέον χρονικό διάστημα (το διάστημα που θα αισθανόταν υγιής και δεν θα γνώριζε την ύπαρξη του καρκίνου).

Ψευδώς αρνητικά αποτελέσματα. Σαν ψευδώς αρνητικό αποτέλεσμα νοείται η περίπτωση που η μαστογραφία εμφανίζεται ως φυσιολογική ενώ στην πραγματικότητα την ίδια στιγμή υπάρχει κακοήθεια στον μαστό. Συνολικά η προληπτική μαστογραφία μπορεί να χάσει το 15-20% των καρκίνων που υπάρχουν την στιγμή του ελέγχου.  Η πιο συχνή αιτία γι' αυτό είναι η αυξημένη πυκνότητα των μαστών. Έτσι τα ψευδώς αρνητικά αποτελέσματα είναι πιο συχνά σε νεώτερες γυναίκες στις οποίες οι μαστοί κατά κανόνα είναι πυκνότεροι. Σε μεγαλύτερης ηλικίας γυναίκες που οι μαστοί έχουν υποστραφεί και τα πυκνά ιναδενικά στοιχεία έχουν αντικατασταθεί από λίπος, τα ψευδώς αρνητικά αποτελέσματα είναι σπανιότερα. Ψευδώς θετικά αποτελέσματα. Σαν ψευδώς θετικό αποτέλεσμα νοείται η περίπτωση που η μαστογραφία αξιολογείται ως παθολογική ενώ στην πραγματικότητα στον μαστό δεν υπάρχει κακοήθεια. Κάθε μαστογραφία με παθολογικό εύρημα ακολουθείται από μια σειρά εξετάσεων (επιπλέον λήψεις, υπερηχογράφημα, βιοψία) προκειμένου να διαπιστωθεί αν υπάρχει καρκίνος ή όχι. Τα ψευδώς θετικά αποτελέσματα είναι πιο συχνά σε νεώτερες γυναίκες, σε γυναίκες με ιστορικό βιοψιών από τους μαστούς, με οικογενειακό ιστορικό καρκίνου μαστού ή ωοθηκών ή ιστορικό λήψης οιστρογόνων.

Στις περιπτώσεις αυτές οι γυναίκες επιβαρύνονται με άγχος, φυσική και ψυχική ταλαιπωρία και οικονομική απώλεια για κάτι που δεν είναι καρκίνος. Υπερδιάγνωση και υπερθεραπεία. Γνωρίζουμε πως πολλές περιπτώσεις in Situ πορογενούς καρκινώματος καθώς και μερικοί βραδέως εξελισσόμενοι διηθητικοί καρκίνοι, ιδιαίτερα σε μεγαλύτερες γυναίκες, δεν θα έδιναν ποτέ συμπτώματα και δεν θα απειλούσαν ποτέ την ζωή της γυναίκας. Οι περιπτώσεις αυτές διαγιγνώσκονται με την προληπτική μαστογραφία και έτσι οδηγούμαστε σε "υπερδιάγνωση" του καρκίνου. Επιπλέον, λόγω έλλειψης ξεκάθαρων κριτηρίων διάκρισης των "αθώων" καρκίνων, όλες αυτές οι περιπτώσεις αντιμετωπίζονται θεραπευτικά. Έτσι οδηγούμαστε σε "υπερθεραπεία". Έκθεση σε ακτινοβολία. Η μαστογραφία απαιτεί πολύ χαμηλή δόση ακτινοβολίας. Ο κίνδυνος βλάβης από την ακτινοβολία αυτή είναι εξαιρετικά χαμηλός, όμως η επαναλαμβανόμενη έκθεση δημιουργεί ένα θεωρητικό κίνδυνο για ανάπτυξη κακοήθειας. Τα οφέλη της προληπτικής μαστογραφίας, σχεδόν πάντα, υπερκεράζουν τον θεωρητικό κίνδυνο από την έκθεση στην ακτινοβολία.      

5. Τι είναι αναλογική και τι ψηφιακή μαστογραφία. Ποιά είναι καλύτερη;   Τόσο η αναλογική όσο και η ψηφιακή μαστογραφία, χρησιμοποιούν ιονίζουσα ακτινοβολία (ακτίνες Χ) για να δημιουργήσουν μια εικόνα του μαστού. Στην αναλογική μαστογραφία η εικόνα αυτή αποθηκεύεται κατευθείαν σε ένα ακτινολογικό film ενώ στην ψηφιακή μαστογραφία δημιουργείται μια ψηφιακή εικόνα που αποθηκεύεται με την μορφή ενός ηλεκτρονικού αρχείου. Η ψηφιακή εικόνα μπορεί να μεγεθυνθεί  και να υποστεί επεξεργασία, ώστε να αξιοποιηθεί περαιτέρω,  πολύ ευκολότερα από το film. Η δυνατότητα αποθήκευσης, επεξεργασίας, εύκολης ανάκλησης και διαμοιρασμού του ηλεκτρονικού αρχείου, δίνει κάποια πιθανά πλεονεκτήματα στην ψηφιακή μαστογραφία: Οι γιατροί μπορούν να διαμοιρασθούν τις εικόνες ηλεκτρονικά και να κάνουν "ιατρικό συμβούλιο" με άλλους ακτινοδιαγνώστες ή χειρουργούς μαστού που βρίσκονται σε μεγάλη απόσταση Αμυδρές διαφορές ανάμεσα σε φυσιολογικούς και παθολογικούς ιστούς γίνονται πιο εύκολα αντιληπτές Πιθανώς απαιτούνται λιγότερες επαναληπτικές λήψεις, μειώνοντας την έκθεση στην ακτινοβολία Πιθανώς απαιτούνται λιγότεροι επανέλεγχοι Παρότι οι μελέτες που έχουν γίνει δεν έδειξαν υπεροχή της ψηφιακής μαστογραφίας έναντι της αναλογικής στην μείωση των θανάτων από καρκίνο του μαστού, φαίνεται πως η ψηφιακή μαστογραφία παρουσιάζει υψηλότερη ευαισθησία και ακρίβεια από την αναλογική στις νεώτερες γυναίκες με πυκνούς μαστούς.      

6. Μπορούμε να αντικαταστήσουμε την μαστογραφία με το υπερηχογράφημα;   Όχι. Το υπερηχογράφημα είναι πολύ χρήσιμη εξέταση στην απεικόνιση του μαστού, τόσο στην διαγνωστική διαδικασία όσο και στον προληπτικό έλεγχο, αλλά δεν μπορεί να αντικαταστήσει την μαστογραφία. Αποτελεί συμπληρωματική εξέταση όταν υπάρχει μαστογραφικό εύρημα ή σε γυναίκες με πυκνούς μαστούς όπου η ευαισθησία της μαστογραφίας είναι χαμηλή. Το υπερηχογράφημα χρησιμοποιείται σαν βασική εξέταση στον έλεγχο νεαρών γυναικών. Στην περίπτωση αυτή η πιθανότητα ανάπτυξης καρκίνου είναι μικρή και η ευαισθησία της μαστογραφίας ,λόγω πολύ πυκνών μαστών, πολύ χαμηλή.      

7. Η μαστογραφία και το υπερηχογράφημα πρέπει να γίνονται σε συγκεκριμένη ημέρα του κύκλου (περιόδου);   Όχι. Ο απεικονιστικός έλεγχος έχει την ίδια διαγνωστική αξία σε οποιαδήποτε ημέρα του κύκλου της γυναίκας. Οι καλοήθεις και κακοήθεις αλλοιώσεις απεικονίζονται το ίδιο είτε πριν είτε μετά την περίοδο. Η μόνη περίπτωση, που η μαστογραφία είναι προτιμότερο να γίνεται κατά την 7η - 12η ημέρα του κύκλου, αφορά σε γυναίκες με έντονη κυκλική μασταλγία, δηλαδή γυναίκες με έντονο πρήξιμο και πόνο στους μαστούς ακριβώς πριν και κατά την διάρκεια της περιόδου. Στις περιπτώσεις αυτές δεν κάνουμε την μαστογραφία στις συγκεκριμένες ημέρες διότι η εξέταση είναι δυσάρεστη και επώδυνη για την γυναίκα. Επιπλέον συμβουλεύουμε την γυναίκα να παίρνει ένα κοινό παυσίπονο πριν την εξέταση προκειμένου να μειωθεί η δυσάρεστη αίσθηση και ο πόνος.      

8. Τι είναι η τρισδιάστατη μαστογραφία ή τομοσύνθεση;   Η τρισδιάστατη μαστογραφία ή τομοσύνθεση είναι ένα είδος ψηφιακής μαστογραφίας. Με την χρήση ακτίνων Χ λαμβάνονται εικόνες από λεπτές τομές του μαστού και από διαφορετικές γωνίες και στη συνέχεια, με την βοήθεια ενός λογισμικού, ανακατασκευάζεται η εικόνα του μαστού. Η διαδικασία αυτή είναι παρόμοια με την διαδικασία που λαμβάνονται εικόνες του σώματος με την αξονική τομογραφία. Η τομοσύνθεση χρησιμοποιεί πολύ χαμηλή ακτινοβολία,  επειδή όμως  συνδυάζεται πάντα στον ίδιο χρόνο  με τέσσερις λήψεις μαστογραφίας, η τελική δόση ακτινοβολίας ίσως να είναι υψηλότερη. Δεν υπάρχουν μεγάλες μελέτες που να συγκρίνουν την ακρίβεια και ευαισθησία της τομοσύνθεσης με την μαστογραφία. Σήμερα δεν αποτελεί μέθοδο προληπτικού ελέγχου αλλά σε ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να συμπληρώσει την μαστογραφία και να δώσει επιπλέον πληροφορίες, ιδιαίτερα σε γυναίκες με πυκνούς μαστούς.       

  9. Τι είναι η μαγνητική μαστογραφία (μαγνητική τομογραφία μαστών) και πότε πρέπει να γίνεται;   Η μαγνητική μαστογραφία είναι μια ακτινολογική μέθοδος απεικόνισης του μαστού. Χρησιμοποιεί υψηλά μαγνητικά πεδία και πετυχαίνει απεικόνιση των δομών  του μαστού με υψηλή ευκρίνεια. Η μαγνητική μαστογραφία είναι μια δυναμική εξέταση, διότι, εκτός από την μορφολογική απεικόνιση, μελετά την συμπεριφορά των διαφόρων δομών του μαστού μετά από χορήγηση ειδικού σκιαστικού (παραμαγνητική ουσία Γαδολίνιο). Έχει πολύ υψηλή ευαισθησία στην απεικόνιση κακοήθους βλάβης αλλά εμφανίζει χαμηλή ειδικότητα. Αυτό σημαίνει πως σε έλεγχο υγιών γυναικών εμφανίζει υψηλό ποσοστό ψευδώς θετικών αποτελεσμάτων, δηλαδή ανιχνεύει "καρκίνους" που δεν υπάρχουν.

Επιπλέον, η εξέταση έχει πολύ χαμηλή ευαισθησία στην ανίχνευση του χαμηλού βαθμού in Situ πορογενούς καρκινώματος αντίθεση με την μαστογραφία που έχει υψηλότερη. Οι κύριες ενδείξεις της μαγνητικής μαστογραφίας είναι: Έλεγχος ασθενούς με διαγνωσμένο καρκίνο για πιθανή πολυκεντρική νόσο (περισσότερες εστίες στον ίδιο μαστό)   Έλεγχος εγκύου γυναίκας με ύποπτη βλάβη στο μαστό   Έλεγχος ασθενούς που έχει υποβληθεί σε μαστεκτομή για καρκίνο του μαστού και σε αποκατάσταση με μυοδερματικό κρημνό   Έλεγχος ασθενούς με καρκίνο μαστού που υποβάλλεται σε προεγχειρητική χημειοθεραπεία, προκειμένου να αξιολογηθεί η ανταπόκριση στην θεραπεία και να σχεδιαστεί η χειρουργική αντιμετώπιση, ειδικά αν αυτή είναι τμηματική εκτομή  

Προληπτικός έλεγχος γυναικών με γονιδιακή μετάλλαξη (BRCA1, BRCA2) Η μαγνητική τομογραφία στον προληπτικό έλεγχο γυναικών με πολύ πυκνούς μαστούς αποτελεί ένα θέμα διχογνωμίας, κυρίως λόγω της χαμηλής ειδικότητας της εξέτασης. Ένα επιπλέον πρόβλημα στην περίπτωση αυτή είναι η διενέργεια βιοψίας καθοδηγούμενης από μαγνητική μαστογραφία. Η διαδικασία αυτή δεν είναι ευρέως διαθέσιμη επειδή είναι χρονοβόρος και υψηλού κόστους. Αυτό σημαίνει πως δεν μπορούμε να διαχειριστούμε μια βλάβη που ανιχνεύεται με μαγνητική μαστογραφία αλλά δεν είναι ορατή στην μαστογραφία ή στο υπερηχογράφημα. Όταν ένα κέντρο προσφέρει προληπτικό έλεγχο με μαγνητική μαστογραφία θα πρέπει, κανονικά, να διαθέτει και ανάλογο σύστημα βιοψίας  ή τουλάχιστον σύστημα προεγχειρητικού εντοπισμού με ειδικό συρμάτινο οδηγό. Σε άλλη περίπτωση μας δίνει μια πληροφορία που δεν μπορούμε να την αξιοποιήσουμε.    

  10. Τι είναι το σύστημα BI-RADS στην απεικόνιση του μαστού;   Το Αμερικανικό Κολλέγιο Ακτινολόγων (ACR) έχει δημιουργήσει ένα σύστημα περιγραφής και ταξινόμησης των απεικονιστικών ευρημάτων από τους μαστούς, προκειμένου να υπάρχει ευχερής επικοινωνία μεταξύ των ιατρικών ειδικοτήτων που εμπλέκονται αλλά και σαφής τρόπος διαχείρισης των ευρημάτων αυτών. Tο σύστημα αυτό ονομάζεται σύστημα BI-RADS (Breast Imaging Reporting and Database System).