1. Τι είναι το μεσοθηλίωμα; Το μεσοθηλίωμα είναι μια μορφή καρκίνου ο οποίος προέρχεται από κύτταρα του μεσοθηλίου (μια μεμβράνη που επικαλύπτει τα όργανα του σώματος και που στη θωρακική κοιλότητα ονομάζεται υπεζωκότας ενώ στην κοιλιά ονομάζεται περιτόναιο). Στην περίπτωση του μεσοθηλιώματος, τα κύτταρα αυτά χάνουν τις φυσιολογικές τους ιδιότητες και πολλαπλασιάζονται ανεξέλεγκτα, με αποτέλεσμα να επεκτείνονται και να καταστρέφουν τους γειτονικούς ιστούς και όργανα. Μπορούν επίσης σπανιότερα να δώσουν μεταστάσεις και να εξαπλωθούν σε άλλα σημεία του σώματος. Η πλειοψηφία των περιπτώσεων μεσοθηλιώματος προέρχεται από τον υπεζωκότα και ακολουθεί σε συχνότητα το περιτόναιο.

  2. Πόσο συχνό είναι το μεσοθηλίωμα; Δεν είναι από τις συχνότερες μορφές καρκίνου, αν και τα τελευταία 20 χρόνια παρουσιάζει αύξηση σε συχνότητα. Στις Η.Π.Α. κάθε χρόνο διαγιγνώσκονται περίπου 2.000 νέες περιπτώσεις μεσοθηλιώματος ενώ στην Ελλάδα τα στατιστικά στοιχεία δεν είναι επαρκή. Οι άνδρες προσβάλλονται συχνότερα από τις γυναίκες. Επιπλέον η πιθανότητα προσβολής αυξάνεται με την ηλικία, ωστόσο πρακτικά μπορούν να νοσήσουν από μεσοθηλίωμα άνδρες και γυναίκες κάθε ηλικίας.

3. Ποιοι είναι οι παράγοντες κινδύνου για την ανάπτυξη μεσοθηλιώματος; Κύριος παράγοντας κινδύνου είναι η έκθεση στον αμίαντο. Οι εργαζόμενοι σε περιβάλλον που υπάρχουν ίνες αμιάντου, παρουσιάζουν αυξημένη συχνότητα εμφάνισης μεσοθηλιώματος, ενώ στο 70 – 80% όλων των περιπτώσεων μεσοθηλιώματος υπάρχει επαγγελματική έκθεση σε ίνες αμιάντου. Ο αμίαντος είναι ένα ορυκτό που έχει χρησιμοποιηθεί παλαιότερα σε πολλά βιομηχανικά υλικά, κυρίως στις κατασκευές (τσιμέντο, ενισχυτικά υλικά, ελενίτ, τσιμεντόλιθοι, λαμαρίνες). Η δομή του αμιάντου είναι τέτοια που μπορεί από το υλικό να αποκολληθούν ίνες πολύ μικρών διαστάσεων, αόρατες με γυμνό μάτι, που στη συνέχεια μπορεί κάποιος να τις εισπνεύσει, να περάσουν και να εγκλωβιστούν στο αναπνευστικό σύστημα ή να τις καταπιεί και να εγκλωβιστούν στο πεπτικό σύστημα. Έτσι εξηγείται και η εντόπιση του συντριπτικού ποσοστού μεσοθηλιωμάτων στο θώρακα και την κοιλιά.

Έχει βρεθεί ότι η επαγγελματική έκθεση στον αμίαντο οδηγεί σε αυξημένη συχνότητα και άλλων μορφών καρκίνου, όπως του πνεύμονα, του λάρυγγα και των νεφρών, αλλά και χρόνιων παθήσεων των πνευμόνων, όπως η αμιάντωση ( μη καρκινωματώδης, χρόνια πνευμονοπάθεια). Το κάπνισμα από μόνο του ως παράγοντας κινδύνου δεν έχει βρεθεί να αυξάνει την συχνότητα εμφάνισης μεσοθηλιώματος, αλλά ο συνδυασμός καπνίσματος και επαγγελματικής έκθεσης στον αμίαντο αυξάνει την πιθανότητα ανάπτυξης καρκίνου στην περιοχή του αναπνευστικού συστήματος γενικότερα.

4. Ποιοι κινδυνεύουν κυρίως για ανάπτυξη μεσοθηλιώματος; Όσοι εργάζονται σε περιβάλλον όπου ο αμίαντος επικρατεί ως υλικό. Εδώ χρειάζεται να κάνουμε μια μικρή ιστορική αναδρομή. Ο αμίαντος εξορύσσεται και χρησιμοποιείται εμπορικά από τα τέλη του 19ου αιώνα και η χρήση του εκτοξεύτηκε στη βιομηχανία κατά τη διάρκεια τού Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Ως συνέπεια αυτών, μέχρι το 1945 εκατομμύρια εργάτες είχαν εκτεθεί σε σκόνη – άρα σε ίνες – αμιάντου. Επιπλέον η βλαπτική του επίδραση στον οργανισμό δεν ήταν τότε ακόμη γνωστή, με αποτέλεσμα να μη λαμβάνονται μέτρα ασφαλείας. Αργότερα βρέθηκε ότι οι εργαζόμενοι σε ορυχεία αμιάντου, σε εργοστάσια κατεργασίας, σε ναυπηγεία και στη βιομηχανία δομικών υλικών παρουσίαζαν πολύ αυξημένη επίπτωση μεσοηλιώματος. Έτσι τέθηκαν κάποια κατώτατα επιτρεπτά όρια ινών αμιάντου στον εισπνεόμενο αέρα στους χώρους εργασίας και θεσπίστηκαν μέτρα ατομικής προστασίας (μάσκες, γυαλιά, φόρμες κλπ ) για ελαχιστοποίηση του κινδύνου. Πρέπει να επισημάνουμε ότι πολύ σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη μεσοθηλιώματος παίζει όχι μόνο η βαρύτητα αλλά και η συχνότητα της έκθεσης. Με άλλα λόγια όσο πιο επιβαρυμένο είναι σε αμίαντο το εργασιακό περιβάλλον κα όσο περισσότερα χρόνια εργάζεται κανείς στο περιβάλλον αυτό, τόσο αυξάνεται ο κίνδυνος ανάπτυξης μεσοθηλιώματος

5. Ποια είναι τα συμπτώματα του μεσοθηλιώματος; Τα συμπτώματα μπορεί να αργήσουν πολύ να εμφανιστούν, να περάσουν δηλαδή 30 ως 50 χρόνια από την έκθεση στον αμίαντο και μετά να εκδηλωθεί η νόσος. Συχνότερα η νόσος εκδηλώνεται με δύσπνοια και πόνο στο θώρακα, λόγω της συγκέντρωσης υγρού στη θωρακική κοιλότητα, το οποίο παράγεται από τον υπεζωκότα (δηλαδή τη μεμβράνη μεσοθηλίου που καλύπτει τα όργανα της θωρακικής κοιλότητας). Στο μεσοθηλίωμα που αναπτύσσεται στην κοιλιά (όπου η κοιλότητα ονομάζεται περιτοναϊκή και η μεμβράνη μεσοθηλίου που την καλύπτει, περιτόναιο) τα συμπτώματα είναι η απώλεια σωματικού βάρους, ο πόνος και το πρήξιμο λόγω της συσσώρευσης υγρού. Άλλα συμπτώματα είναι η απόφραξη του εντέρου (ειλεός), οι διαταραχές στην πήξη του αίματος, η αναιμία και ο πυρετός. Αν η νόσος επεκταθεί μπορεί να εμφανιστούν δυσκολία στην κατάποση, πρήξιμο στο λαιμό και στο πρόσωπο και γενικευμένος πόνος. Ωστόσο πρέπει να επισημάνουμε ότι τα ίδια ακριβώς συμπτώματα παρουσιάζονται και σε άλλες, λιγότερο σοβαρές παθήσεις, δεν είναι δηλαδή ειδικά συμπτώματα του μεσοθηλιώματος. Η τελική διάγνωση είναι ευθύνη του ιατρού.

6. Πώς γίνεται η διάγνωση του μεσοθηλιώματος; Επειδή ακριβώς τα συμπτώματα της νόσου δεν είναι ειδικά, συχνά η διάγνωση είναι δύσκολη. Αρχικά χρειάζεται ένα καλό ιατρικό ιστορικό όπου θα πρέπει να ερωτηθεί ο ασθενής για επαγγελματική έκθεση στον αμίαντο. Στη συνέχεια, απαραίτητη είναι η φυσική εξέταση και ακολουθεί η ακτινογραφία θώρακα και κοιλιάς, ενώ συχνά χρειάζεται να γίνουν δοκιμασίες πνευμονικής λειτουργίας, όπως η σπιρομέτρηση (διότι ο αμίαντος όπως αναφέραμε παραπάνω προκαλεί και χρόνια πνευμονοπάθεια εκτός από μεσοθηλίωμα). Επόμενο βήμα είναι η αξονική τομογραφία θώρακα και κοιλίας. Ωστόσο, ακόμη και αν ανακαλύψουμε παθολογικά ευρήματα που θέτουν την υποψία μεσοθηλιώματος με τις παραπάνω εξετάσεις, η οριστική διάγνωση γίνεται με βιοψία από την πάσχουσα περιοχή. Η βιοψία μπορεί να ληφθεί με πολλούς τρόπους, ενώ για την τελική διάγνωση χρειάζεται αρκετές φορές η συνεργασία ιατρών διαφορετικών ειδικοτήτων. Η κυτταρολογική εξέταση από τα ληφθέντα υλικά (για παράδειγμα από το παθολογικά συσσωρευμένο υγρό της θωρακικής ή της περιτοναϊκής κοιλότητας) είναι επίσης πολύ χρήσιμη γιατί μπορεί να αποκαλύψει την ύπαρξη καρκινικών κυττάρων μέσα στο υγρό. Μετά τη διάγνωση, ο ιατρός πρέπει να διαπιστώσει το στάδιο (με άλλα λόγια την έκταση) της νόσου. Η γνώση του σταδίου είναι απαραίτητη, διότι βοηθά στο σωστό σχεδιασμό της θεραπείας. Το μεσοθηλίωμα διαχωρίζεται σε εντοπισμένο, αν δεν επεκτείνεται πέρα από τη μεμβράνη από την οποία προέρχεται (υπεζωκότας η περιτόναιο για παράδειγμα) και σε εκτεταμένο αν επεκτείνεται και σε άλλα σημεία του σώματος, όπως οι πνεύμονες, οι λεμφαδένες, το θωρακικό τοίχωμα ή τα όργανα της κοιλιάς.

7. Με ποιόν τρόπο εξαπλώνεται το μεσοθηλίωμα; Με τρεις διαφορετικούς τρόπους. Πρώτον, μεγαλώνοντας ο όγκος, σταδιακά εξαπλώνεται στους γειτονικούς ιστούς (επέκταση κατά συνέχεια ιστού). Έτσι, το μεσοθηλίωμα του υπεζωκότα εξαπλώνεται μεγαλώνοντας σταδιακά στους πνεύμονες, το θωρακικό τοίχωμα και το διάφραγμα (το μυ που χωρίζει την κοιλότητα του θώρακα από την κοιλιά και χρησιμοποιείται στην αναπνοή). Δεύτερον, μέσω του λεμφικού συστήματος, το οποίο διοχετεύει φυσιολογικά ένα υγρό, τη λέμφο, προς τους λεμφαδένες. Αν βρεθεί προσβεβλημένος από μεσοθηλίωμα λεμφαδένας μακριά από την περιοχή του όγκου, σημαίνει ότι καρκινικά κύτταρα έχουν φτάσει ως εκεί μέσω της λέμφου, άρα μέσω του λεμφικού συστήματος. Τρίτον, μέσω των αιμοφόρων αγγείων ( με την κυκλοφορία δηλαδή του αίματος). Με τον τρόπο αυτό καρκινικά κύτταρα μπορούν να εξαπλωθούν σε οποιοδήποτε σημείο και όργανο του σώματος. Συχνότερα πάντως, προσβάλλονται τα όργανα που είναι πιο κοντά στον πρωτοπαθή, τον αρχικό όγκο, όπως ο άλλος πνεύμονας, το συκώτι, οι νεφροί και τα επινεφρίδια.

8. Πώς θεραπεύεται το μεσοθηλίωμα; Η θεραπεία του μεσοθηλιώματος εξαρτάται από την εντόπιση, το στάδιο της νόσου, την ηλικία και τη γενική κατάσταση του ασθενούς. Στις θεραπευτικές επιλογές περιλαμβάνονται το χειρουργείο, η χημειοθεραπεία και η ακτινοθεραπεία, ενώ δεν αποκλείεται και ο συνδυασμός αυτών. Η χειρουργική θεραπεία αποσκοπεί στην αφαίρεση του όγκου μαζί με τμήμα του υγιούς μεσοθηλίου (υπεζωκότα ή περιτοναίου) αλλά συχνά και του προσβεβλημένου πνεύμονα ( πνευμονεκτομή ) αν πρόκειται για μεσοθηλίωμα του υπεζωκότα, ή ακόμη και μέρους του διαφράγματος. Πρόκειται δηλαδή για μια σοβαρότατη χειρουργική επέμβαση, που χρειάζεται εξειδικευμένο χειρουργό και πρέπει να αποφασίζεται επιλεκτικά και σε σαφώς περιορισμένη νόσο, πάντα σε συνδυασμό με χημειοθεραπεία ή και ακτινοθεραπεία. Η ακτινοθεραπεία χρησιμοποιεί ακτινοβολία υψηλής ενέργειας με σκοπό να σκοτώσει τα καρκινικά κύτταρα και να συρρικνώσει τον όγκο. Επιδρά στην περιοχή που εφαρμόζεται και όχι σε απομακρυσμένες μεταστάσεις. Συνήθως χρησιμοποιείται σε συνδυασμό με τη χειρουργική θεραπεία ή και τη χημειοθεραπεία. Η χημειοθεραπεία αναφέρεται στη χρήση αντικαρκινικών φαρμάκων που επιδρούν στα καρκινικά κύτταρα του όγκου αλλά και στις απομακρυσμένες μεταστάσεις. Τα φάρμακα που χρησιμοποιούνται στη θεραπεία του μεοθηλιώματος στη συντριπτική τους πλειονότητα χορηγούνται ενδοφλεβίως. Γίνονται μελέτες και για την αποτελεσματικότητα της χορήγησης αντικαρκινικών φαρμάκων απευθείας μέσα στην πάσχουσα κοιλότητα του σώματος (θώρακας ή κοιλιά). Επιπλέον ως ανακουφιστικό μέσο σε περιπτώσεις μεσοθηλιώματος με συλλογή υγρού, χρησιμοποιείται η παρακέντηση του θώρακα και η τοποθέτηση θωρακικού σωλήνα παροχέτευσης του υγρού. Παρακέντηση μπορεί να γίνει και στην περιτοναϊκή κοιλότητα.

9. Είναι το μεσοθηλίωμα ιάσιμη νόσος; Προς ο παρόν όχι. Αποτελεί μια μορφή καρκίνου με επιθετική συμπεριφορά και παρουσιάζει δυσκολίες στη θεραπεία του. Ωστόσο υπάρχουν περιπτώσεις ασθενών που έζησαν για αρκετά χρόνια και με σχετικά λίγα συμπτώματα. Ακόμα όμως και αν δεν είναι ιάσιμη νόσος, οι θεραπευτικές επιλογές που υπάρχουν είναι αρκετές και αποσκοπούν στο να περιορίσουν την έκταση της νόσου, να ανακουφίσουν τον ασθενή από δυσάρεστα συμπτώματα και να καθυστερήσουν την εξέλιξη, άρα και την επέκταση, σε άλλα όργανα και ιστούς. Η σωστή θεραπεία μπορεί όχι μόνο να παρατείνει την επιβίωση του ασθενή, αλλά και να βελτιώσει την ποιότητα της ζωής του.