Ο ιός της ανθρώπινης ανοσοανεπάρκειας (HIV), ο αιτιολογικός ιικός παράγοντας του συνδρόμου επίκτητης ανοσοανεπάρκειας (AIDS), είναι μια καταστροφική και θανατηφόρα ασθένεια που έχει προκαλέσει εκτεταμένη ταλαιπωρία σε όλο τον κόσμο για σχεδόν μισό αιώνα. Δεν έχουμε ακόμα θεραπεία για αυτή την ασθένεια. Ενώ όσοι έχουν μολυνθεί μπορεί να αναμένουν να συνεχίσουν τη θεραπεία καθ 'όλη τη διάρκεια της ζωής τους, τα τελευταία χρόνια, έχουν σημειωθεί πρόοδοι στη θεραπευτική.

Πού βρισκόμαστε σήμερα με τον HIV;

Ο ιός της ανθρώπινης ανοσοανεπάρκειας (HIV) είναι ο αιτιολογικός παράγοντας που οδηγεί στο σύνδρομο επίκτητης ανοσοανεπάρκειας (AIDS). Απαιτείται ισόβια θεραπεία και επί του παρόντος δεν υπάρχει θεραπεία. Ο ιός HIV δεν μπορεί να λειτουργήσει μόνος του, επομένως όχι μόνο δημιουργεί ένα σπίτι με το κύτταρο ξενιστή αλλά και εκμεταλλεύεται τους πόρους του.

Για να επιτύχει αυτό το κατόρθωμα, ο ιός πρέπει να κατακτήσει τον κυτταρικό μηχανισμό του ξενιστή για να αποφύγει την ανίχνευση από το ανοσοποιητικό σύστημα. Ο HIV ενσωματώνει το γονιδίωμά του στο χρωμοσωμικό DNA του ξενιστή. Ο προϊός μπορεί στη συνέχεια να παραμείνει αδρανής μέσα στο κύτταρο ξενιστή, όπου παραμένει για όλη τη διάρκεια ζωής του μολυσμένου κυττάρου. Αυτός ο λανθάνοντας ιός μπορεί να λειτουργεί σιωπηλά μέσα στο κύτταρο. Η μέθοδος αντιγραφής του το καθιστά εντελώς μη ανιχνεύσιμο για το ανθρώπινο ανοσοποιητικό σύστημα.

Το DNA του HIV είναι ανιχνεύσιμο σε κύτταρα CD4 +  T στο αίμα και στον λεμφικό ιστό σχεδόν σε όλες τις περιπτώσεις μόλυνσης από τον ιό HIV. Τα άτομα με φυσική αντίσταση στον HIV που διατηρούν ιικό φορτίο <50 αντίγραφα/ml χωρίς καμία θεραπευτική παρέμβαση είναι γνωστά ως «ελίτ» ελεγκτές. Αυτοί που παρουσιάζουν αξιοσημείωτη αντίσταση ονομάζονται «εξαιρετικοί» ελεγκτές. Αυτά τα άτομα είναι φυσικά το επίκεντρο εντατικής έρευνας εδώ και πολλά χρόνια για τις ενδείξεις που προσφέρουν για την εξεύρεση θεραπείας. Και η ελπίδα για μια τέτοια θεραπεία παρουσιάστηκε από μια μελέτη περίπτωσης που αφορούσε έναν μολυσμένο ασθενή – ευρέως γνωστό ως «ασθενής του Βερολίνου» – ο οποίος υποβλήθηκε σε μεταμόσχευση μυελού των οστών χάρη σε έναν δότη που ήταν φυσικά ανθεκτικός στον ιό.

Ποιες είναι οι τρέχουσες θεραπείες;

Η εισαγωγή της καθημερινής συνδυαστικής αντιρετροϊκής θεραπείας (cART) οδήγησε σε σημαντική πτώση των νοσηροτήτων και της θνησιμότητας που σχετίζονται με το AIDS. Ακόμα κι έτσι, ένας μηχανισμός επιμονής του HIV σήμερα είναι ο πολλαπλασιασμός των κυττάρων που είχαν μολυνθεί πριν από την εισαγωγή της ART. Επιπλέον, η θεραπεία cART συνοδεύεται από μια σειρά προβλημάτων, όπως η πρόωρη γήρανση, η κόπωση από τα φάρμακα, η τοξικότητα και οι φλεγμονώδεις επιδράσεις. Αυτές οι ανεπιθύμητες ενέργειες επιδεινώνουν τη συχνότητα εμφάνισης άλλων ασθενειών, όπως η καρδιαγγειακή νόσο και η χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια (ΧΑΠ).

Για να αποκλείσουν τον HIV-1 πριν βρει την ευκαιρία να ενσωματωθεί στο χρωμοσωμικό DNA του ξενιστή, οι επιστήμονες έχουν στοχεύσει πρωτεΐνες-κλειδιά που εμπλέκονται στον κύκλο αντιγραφής: ανάστροφη μεταγραφάση (RT), ιντεγκράση (IN) και πρωτεάση. Αυτά τα ένζυμα είναι ζωτικής σημασίας για την ανάπτυξη σύγχρονων αντιρετροϊκών φαρμάκων.

Μια πρόσφατη πρόοδος στη θεραπεία που έχει αποδειχθεί πολλά υποσχόμενη είναι η εμφάνιση των αναστολέων ιντεγκράσης. Η διαδικασία με την οποία ο ιός ενσωματώνει το γονιδίωμά του στο χρωμοσωμικό DNA του ξενιστή ελέγχεται από ένα ένζυμο που ονομάζεται ιντεγκράση. Αυτή η πρωτεΐνη είναι εξαιρετικά συντηρημένη σε όλη την οικογένεια Retroviridae . Αυτό σημαίνει ότι η στόχευση της ιντεγκράσης συνεπάγεται την πρόληψη της αναπαραγωγής.

Ποιες είναι οι προκλήσεις;

Παραμένουν κενά γνώσης στην εκστρατεία κατά του HIV. Οι προκλήσεις στην αντιική θεραπεία μακράς δράσης περιλαμβάνουν αντοχή και πληθυσμούς που δεν έχουν μελετηθεί. Η ανάπτυξη μεταλλάξεων ανθεκτικών στα φάρμακα αποτέλεσε εμπόδιο για την επίτευξη θεραπείας για τον HIV. Εν τω μεταξύ, τα προβλήματα με την τήρηση των σχημάτων cART περιλαμβάνουν ανεπιθύμητες ενέργειες του φαρμάκου και περιορισμένη πρόσβαση στη θεραπεία.

Για ασθενείς με cART, τα φάρμακα που περιορίζουν τις παρενέργειες της θεραπείας, καθώς και τη συχνότητα της δόσης, μπορεί να βελτιώσουν το ποσοστό συμμόρφωσης. Οι αναδυόμενες προσεγγίσεις στις αντιικές θεραπείες μακράς δράσης αναμένεται να παρέχουν νέες και απλούστερες επιλογές για την πρόληψη και τη θεραπεία του HIV, δίνοντας έτσι ελπίδα σε πολλούς πάσχοντες στο μέλλον.

Προοπτικές για μελλοντική θεραπεία

Μια πλήρης θεραπεία του HIV θα συνεπαγόταν τόσο ύφεση όσο και εκρίζωση. Τα προβλήματα των ανθεκτικών μεταλλάξεων αποτελούν μια συνεχή πρόκληση για τους επιστήμονες στον αγώνα κατά του HIV και περιπλέκουν τα θεραπευτικά σχήματα που πρέπει να ενημερώνονται συνεχώς.

Η στόχευση της ιντεγκράσης έχει διαφημιστεί ως μία από τις πιο ελπιδοφόρες προσεγγίσεις για την καταπολέμηση της μόλυνσης από τον HIV. Αυτή η πρωτεΐνη είναι εξαιρετικά μοναδική. Οι αναστολείς που έχουν σχεδιαστεί για την αναστολή της ιντεγκράσης είναι μακράς δράσης και έχουν δείξει εξαιρετική υποσχέσεις στην ικανότητά τους να εμποδίζουν την ενσωμάτωση και την αναπαραγωγή του HIV. Εν τω μεταξύ, μια άλλη τεχνική που υπόσχεται είναι η  in-vivo παράδοση εργαλείων γονιδιακής επεξεργασίας είτε για τη στόχευση του ιού είτε για την ενίσχυση του ανοσοποιητικού συστήματος ή για την προστασία των κυττάρων από τη μόλυνση.

Υπάρχουν ευκαιρίες για μια συλλογική προσπάθεια και διασταυρούμενη γονιμοποίηση των εννοιών από την έρευνα για τον καρκίνο, για παράδειγμα, με τη χρήση μελετών που έχουν γίνει για την ανοσολογική αντίσταση στο πεδίο. Το ίδιο ισχύει και για την έρευνα για τη νόσο του κοροναϊού 2019 (COVID-19), όπου η αυξημένη γνώση των μηχανισμών που εμπλέκονται στην ιογενή λοίμωξη από κορωνοϊό 2 (SARS-CoV-2) με σοβαρό οξύ αναπνευστικό σύνδρομο θα μπορούσε να βοηθήσει στην περαιτέρω κατανόηση του HIV.

Μια τελευταία σκέψη είναι ότι επί του παρόντος το μεγαλύτερο μέρος της έρευνας για τη θεραπεία του ιού έχει πραγματοποιηθεί από χώρες υψηλού εισοδήματος. Εδώ η συχνότητα των λοιμώξεων είναι πολύ χαμηλότερη και τείνει να είναι κυρίως προβληματική εντός των αρμοδιοτήτων του ανδρικού ομοφυλοφιλικού πληθυσμού. Έχοντας αυτό υπόψη, πρέπει να παραμείνουμε ενήμεροι για το γεγονός ότι τα στελέχη του HIV είναι γενετικά και βιολογικά διαφορετικά και ποικίλλουν ανάλογα με το φύλο, την εθνικότητα και τη γεωγραφική τοποθεσία.