Η κυτταρολογία σαν ειδικότητα έγινε ευρέως γνωστή ανά τον κόσμο, από τον ιδρυτή της, Γιώργο Παπανικολάου και με το πλέον διαδεδομένο ανα τον κόσμο Pap-test. Με το Pap-test γίνεται προληπτικά ο έλεγχος για καρκίνο τραχήλου μήτρας, για την ανίχνευση προκαρκινικών καταστάσεων (δυσκαριώσεις) φλεγμονές (κολπίτιδες- τραχηλίτιδες) αλλά και την ανίχνευση του ιού HPV που ενοχοποιείται, όταν δεν θεραπευθεί, για καρκίνο τράχηλου μήτρας. 

 Βεβαίως οι κυτταρολογικές εξετάσεις δεν περιορίζονται μόνο στο πασίγνωστο  Pap-test, αλλά εφαρμόζονται σχεδόν σ' όλα τα όργανα τόσο προληπτικά, όσο και άμεσα διαγνωστικά, αλλά και για την παρακολούθηση ογκολογικών ασθενών μετά από χειρουργική επέμβαση και χημειοθεραπεία ή ακτινοβολία.

Είναι γνωστό, ότι ο καρκίνος κατά τα πρώιμα στάδιά του, ανιχνεύεται κυτταρολογικά πολλούς μήνες πριν πιστοποιηθεί ακτινολογικά (απλές ακτινογραφίες, αξονικές, μαγνητικές τομογραφίες και υπερηχογραφήματα) για βλάβες Οι κυτταρολογικές εξετάσεις ούρων εφαρμόζονται για την ανίχνευση όγκων του ουροποιητικού συστήματος και ιδιαίτερα για τους καρκίνους ουροδόχου κύστεως, που είναι και οι συχνότεροι μετά τον καρκίνο του πνεύμονα.

Ο ασθενής μετά τη διουρηθρική επέμβαση όγκου ουροδόχου κύστεως παρακολουθείται ανα 3μηνο με ουρολογικές εξετάσεις και ιδιαίτερα για να διαπιστωθεί αν υπάρχει υποτροπή του όγκου και ανταπόκριση στην ενδοκυστική χημειοθεραπεία (στάδιο Τ....) grade I-II-III) Οι κυτταρολογικές εξετάσεις γίνονται σε ψηλαφητούς όγκους με απλή παρακέντιση διαβελόνης (FNA) και σε μη ψηλαφητούς όγκους παρακέντηση με τη βοήθεια υπερηχογράφου.

Τελευταίως εφαρμόζεται και η έκπλυση των πόρων του μαστού για έλεγχο προκαρκινικών καταστάσεων και σε γυναίκες με ιστορικό οικογενειακού καρκίνου μαστού. Κυτταρολογική εξέταση εφαρμόζεται για ανίχνευση καρκίνου σε πλευριτικά και ασκιτικά υγρά, όπως επίσης μετά από χημειοθεραπεία και ακτινοβολία για αξιολόγηση πιθανής υποτροπής της νόσου.

Η κυτταρολογική εξέταση εφαρμόζεται και στο εγκεφαλονωτιαίο υγρό για ανίχνευση ή υποτροπή όγκων του κεντρικού νευρικού συστήματος.

Παράλληλα με την συμβατική παρασκευή του κυτταρολογικού υλικού κατά Παπανικολάου εφαρμόζεται και η υγρή φάση κυτταρολογίας για αύξηση της διαγνωστικής ακρίβειας. Η εφαρμογή των κυτταρολογικών εξετάσεων για την παρακολούθηση ογκολογικών ασθενών αλλά και την άμεση διάγνωση καρκίνου είναι για γρήγορη, ακώδυνη, αναίμακτη, με χαμηλό κόστος εξέτασης, με μεγάλη διαγνωστική ακρίβεια >95%, απαραίτητη στην καθημερινή ιατρική πράξη.