Κατά τη διάρκεια της χειρουργικής επέμβασης, το 10% των παρασκευασμάτων απαιτούν μόνο μακροσκοπική εξέταση, το 54% απαιτούν μακροσκοπική εξέταση και ταχεία κυτταρολογική εξέταση, το 10% απαιτούν μακροσκοπική εξέταση και ταχεία ιστολογική εξέταση, ενώ μόνο το 26% απαιτούν τον συνδυασμό μακροσκοπικής εξέτασης, ταχείας ιστολογικής και ταχείας κυτταρολογικής εξέτασης.

Η διεγχειρητική κυτταρολογική εξέταση χρησιμοποιείται με ολοένα περισσότερη συχνότητα για την παροχή κρίσιμων ιατρικών πληροφοριών κατά τη διάρκεια της χειρουργικής επέμβασης. Πλεονεκτήματα της ταχείας κυτταρολογικής εξέτασης είναι η ταχύτητα και η υψηλή της ακρίβεια.

Η ταχεία κυτταρολογική εξέταση χρησιμοποιείται με ιδιαίτερη επιτυχία σε χειρουργικές επεμβάσεις μαστού, παραθυρεοειδούς, κεντρι- κού νευρικού συστήματος και λεμφαδενικών  καθαρισμών.    

Οι ενδείξεις της ταχείας κυτταρολογικής εξέτασης είναι οι  εξής:

• Αρχική διαγνωστική προσέγγιση
• Έλεγχος των ορίων  εκτομής
• Έλεγχος της καρκινικής διασποράς
• Έλεγχος επάρκειας του διαγνωστικού  υλικού
• Διενέργεια ειδικών διαγνωστικών  μεθόδων.  

Η λήψη υλικού για ταχεία κυτταρολογική εξέταση μπορεί να γίνει με τους εξής τρόπους:

• Λήψη εντυπώματος. Ένα πλακίδιο έρχεται σε επαφή με τον υπό εξέταση όγκο
• Λήψη άμεσου ή έμμεσου επιχρίσματος. Μέρος του υλικού επιστρώνεται σε πλακίδιο, είτε άμεσα, είτε με τη βοήθεια νυστεριού
• Παρακέντηση.  

Τα  πλεονεκτήματα της ταχείας κυτταρολογικής εξέτασης είναι τα  εξής:

• Υψηλή  διαγνωστική ακρίβεια Ταχύτητα (διάρκεια μικρότερη από 1 λεπτό)
• Καλύτερη δειγματοληψία, ειδικά σε περιπτώσεις μεγάλων, πολλαπλών ή νεκρω- τικών δειγμάτων
• Διατήρηση της δομής του υπό εξέταση ιστού για περαιτέρω ιστολογικό έλεγχο
• Προετοιμασία του παθολογοανατόμου για να εκτιμήσει κατάλληλα τα ιστολογι- κά ευρήματα σε δεύτερο χρόνο.