Η μαστογραφία είναι μία απεικόνιση του μαστού με τη βοήθεια ακτίνων x, όπως για παράδειγμα η ακτινογραφία θώρακα είναι μία απεικόνιση του πνεύμονα. Η χρησιμότητα της μαστογραφίας είναι διπλή.

1. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως δοκιμασία προσυμπτωματικού ελέγχου (screening test) σε γυναίκες χωρίς κανένα σύμπτωμα ή σημείο καρκίνου του μαστού, καθώς  μπορεί ν’ αποκαλύψει βλάβες που δεν είναι ψηλαφητές. Επίσης μπορεί ν’ αναδείξει μικρο-επασβεστώσεις (μικροσκοπικές εναποθέσεις ασβεστίου) που μερικές φορές είναι ενδεικτικές παρουσίας καρκίνου του μαστού και οι οποίες επίσης δεν είναι ψηλαφητές.

2. Επιπλέον, η μαστογραφία μπορεί να γίνει σε γυναίκες που έχουν ψηλαφήσει κάποιο ογκίδιο στο μαστό. Τότε η μαστογραφία ονομάζεται διαγνωστική, διότι αποσκοπεί στην τεκμηρίωση της διάγνωσης. Εκτός από κάποιο ψηλαφητό ογκίδιο, άλλα σημεία ενδεικτικά (αλλά όχι αποδεικτικά) του καρκίνου του μαστού είναι ο πόνος στο στήθος, η έλξη του δέρματος, η αποβολή εκρίμματος από τη θηλή. Τονίζουμε και πάλι ότι πολλά από αυτά τα συμπτώματα και σημεία μπορεί να συναντηθούν και σε καλοήθεις παθήσεις του μαστού, οπότε η παρουσία τους δεν πρέπει να προκαλεί πανικό σε μια γυναίκα.

Για οποιεσδήποτε απορίες πρέπει να αποτανθείτε στο γιατρό που σας παρακολουθεί.

Πότε ξεκινά και πότε τελειώνει ο προληπτικός έλεγχος με μαστογραφία; Το πότε πρέπει να ξεκινά ο προληπτικός έλεγχος με μαστογραφία σε μία γυναίκα εξαρτάται από τον κίνδυνο που διατρέχει ν’ αναπτύξει καρκίνο του μαστού. Για τις γυναίκες χωρίς επιβαρυντικούς παράγοντες, συνίσταται ο ετήσιος έλεγχος μετά τα 40 έτη ή μετά τα 45 (βλ. και βιβλιογραφία). Η ηλικία διακοπής του προληπτικού ελέγχου δεν έχει καθοριστεί με ακρίβεια και δεν υπάρχει ομοφωνία γύρω από το θέμα αυτό.

Για τις γυναίκες που βρίσκονται σε υψηλό κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου του μαστού, συνίσταται η πρώτη μαστογραφία από την ηλικία των 25-35 ετών ή 5 έτη νωρίτερα από την διάγωση της νόσου σε συγγενικό πρόσωπο.

Οι γυναίκες που συνιστούν την ομάδα «υψηλού κινδύνου» είναι οι εξής:

1. Γυναίκες με ιστορικό καρκίνου του μαστού

2.Γυναίκες που έχουν υποβληθεί σε ακτινοθεραπεία στο θώρακα όταν ήταν 10-30 ετών (π.χ. γυναίκες με λέμφωμα)

3. Γυναίκες με λοβιακό καρκίνωμα in situ (Lobular In Situ Carcinoma)

4. Γυναίκες με γνωστή γενετική προδιάθεση ανάπτυξης καρκίνου του μαστού

5. Γυναίκες με πιθανότητα εμφάνισης καρκίνου του μαστού >20% όπως αυτή υπολογίζεται με διάφορα μοντέλα βασισμένα στο οικογενειακό ιστορικό Σε γυναίκες νεαρής ηλικίας, π.χ. 25-30 ετών, αποφεύγεται συνήθως η μαστογραφία επειδή ο μαζικός αδένας είναι ιδιαίτερα πυκνός και άρα η μαστογραφία έχει μικρή διαγνωστική αξία.

Επιπλέον στην ηλικία αυτή ο μαστός είναι περισσότερο ευαίσθητος στην ακτινοβολία. Έτσι, αν για κάποιο λόγο πρέπει μια γυναίκα τέτοιας ηλικίας να υποβληθεί σε εξέταση τότε μπορεί να κάνει κλινική εξέταση και υπερηχογράφημα μαστών.

Πώς γίνεται η μαστογραφία; Κατά τη διάρκεια της μαστογραφίας θα οδηγηθείτε στο χώρο του μαστογράφου όπου ένας εξειδικευμένος τεχνολόγος θα σας τοποθετήσει εισάγοντας το μαστό σε μια ειδική πλατφόρμα. Στη θέση αυτή θα προκληθεί σταδιακή ήπια συμπίεση με ένα ειδικό εξάρτημα. Η εν λόγω συμπίεση του μαστού είναι απαραίτητη προκειμένου να διαχωριστούν τα στοιχεία του και να απεικονιστεί ολόκληρος ο μαστός. Επίσης η συμπίεση επιτρέπει τη διενέργεια της μαστογραφίας με μικρότερη δόση ακτινοβολίας.

Μερικές γυναίκες με ευαίσθητο στήθος μπορεί να εμφανίσουν δυσφορία λόγω της πίεσης, γι’ αυτό συστήνεται η μαστογραφία να γίνεται μεταξύ 4ης και 12ης μέρα του κύκλου όπου ο μαστός είναι λιγότερο ευαίσθητος. Συνήθως είναι απαραίτητες δύο  λήψεις σε διαφορετικές προβολές για κάθε μαστό και μπορεί να σας ζητηθεί να κρατήσετε την αναπνοή σας για μερικά δευτερόλεπτα.  

Ποια είναι τα πλεονεκτήματα της ψηφιακής μαστογραφίας; Η ψηφιακή μαστογραφία διαφέρει από την αναλογική ως προς το ότι η δέσμη της ακτίνας χ πέφτει πάνω σε ψηφιακό ανιχνευτή αντί για ακτινογραφικό φιλμ. Τα πλεονεκτήματα της συνοψίζονται στα εξής:

1. Απεικονίζει με μεγαλύτερη ευκρίνεια την δομή του μαστού, αυξάνοντας τη διαγνωστική της αξία.

2.  Λόγω της ψηφιακής μορφής υπάρχει δυνατότητα επεξεργασίας της εικόνας από τον ακτινολόγο ώστε ν’ αυξηθεί η οπτική της ευκρίνεια. Για παράδειγμα μπορεί να μεταβληθεί η αντίθεση της εικόνας (contrast) ή να μεγεθυνθεί μια περιοχή χωρίς να πρέπει να γίνει νέα λήψη.

3. Η δόση της ακτινοβολίας που απαιτείται για να γίνει μια ψηφιακή μαστογραφία είναι μικρότερη από εκείνη για την αναλογική

4. Η διάρκεια της εξέτασης είναι μικρότερη (~2 λεπτά) σε σχέση με την αναλογική (~15 λεπτά).

5. Η ψηφιακή μαστογραφία αποθηκεύεται ηλεκτρονικά και η ποιότητά της δεν μεταβάλλεται με το χρόνο. Το βασικό μειονέκτημα της ψηφιακής μαστογραφίας (προς το παρόν) είναι το αυξημένο κόστος της σε σχέση με την απλή.

Ποιοι είναι μερικοί από τους περιορισμούς της μαστογραφίας;

1. Τα ψευδώς θετικά αποτελέσματα. Μερικές φορές ο ακτινολόγος μπορεί να χαρακτηρίσει μία μαστογραφία ως παθολογική, ωστόσο να μην υπάρχει στην πραγματικότητα καρκίνος. Αυτός είναι ο λόγος που μια ύποπτη μαστογραφία, καλό είναι να συνδυάζεται και με άλλες απεικονιστικές εξετάσεις όπως το υπερηχογράφημα του μαστού, μαγνητική μαστογραφία του μαστού, η βιοψία, κλπ.

2. Τα ψευδώς αρνητικά αποτελέσματα. Άλλες φορές μπορεί η μαστογραφία να φαίνεται φυσιολογική παρά το γεγονός ότι υπάρχει καρκίνος στο μαστό. Περίπου το 20% των καρκίνων του μαστού μπορεί να διαφύγουν από τη μαστογραφία. Όπως είπαμε και προηγουμένως αυτός είναι ο λόγος που συνδυάζουμε διαφορετικές απεικονίσεις. Ο κύριος λόγος για τον οποίο δεν γίνεται αντιληπτή η παρουσία ενός όγκου στο μαστό είναι η μεγάλη πυκνότητά του. Αυτό συμβαίνει κυρίως σε γυναίκες νεαρής ηλικίας που έχουν περισσότερα αδενικά στοιχεία στο μαστό.

3. Υπερδιάγνωση και υπερθεραπεία. Είναι πιθανό η μαστογραφία να ανιχνεύσει ένα αρχόμενο καρκίνωμα στο μαστό, το λεγόμενο DCIS (Ductal In Situ Carcinoma), το οποίο είναι εξ’ ορισμού μη διηθητικό. Το DCIS μπορεί να εξελιχθεί σε διηθητικό καρκίνωμα αλλά μπορεί και όχι. Στη δεύτερη περίπτωση έχουμε υπερδιάγνωση ενός καρκινώματος το οποίο ποτέ δεν θα απειλούσε τη ζωή της γυναίκας. Η δε θεραπεία αυτών των βλαβών χαμηλής επικινδυνότητας ονομάζεται υπερθεραπεία και εκθέτει τις γυναίκες στις πιθανές επιπλοκές άσκοπων ιατρικών παρεμβάσεων

 4. Η πρώιμη διάγνωση δεν συνεπάγεται πάντα μείωση της πιθανότητας θανάτου από καρκίνο του μαστού. Μπορεί η μαστογραφία ν’ ανιχνεύσει έναν όγκο ο οποίος αν και μικρός σε μέγεθος έχει ήδη μετασταθεί σε άλλα σημεία του σώματος, επειδή είναι υψηλής βιολογικής κακοήθειας. Στην περίπτωση αυτή η μαστογραφία δεν αυξάνει τη συνολική επιβίωση της γυναίκας.

5. Έκθεση σε ακτινοβολία. Η μαστογραφία για να γίνει απαιτεί την έκθεση του μαστού της γυναίκας σε πολύ μικρή δόση ακτινοβολίας. Η πιθανότητα αυτή η μικρή έκθεση να προκαλέσει προβλήματα είναι εξαιρετικά μικρή, ωστόσο επαναλαμβανόμενες μαστογραφίες αυξάνουν αυτή την πιθανότητα. Οι νεότεροι ψηφιακοί μαστογράφοι απαιτούν ακόμη μικρότερη δόση εκτινοβολίας σε σχέση με τους συμβατικούς μαστογράφους παλαιότερης γενιάς. Επίσης πάντοτε θα πρέπει να ενημερώνει μια γυναίκα σε αναπαραγωγική ηλικία τον γιατρό ή τον χειριστή του μαστογράφου για την πιθανότητα να είναι έγκυος, επειδή το έμβρυο είναι ευαίσθητο στην ακτινοβολία.