Ο προστάτης είναι ένας μικρός αδένας που υπάρχει μόνο στους άνδρες. Έχει το μέγεθος ενός καρυδιού αλλά γίνετε μεγαλύτερος με την πάροδο της ηλικίας. Περιβάλλει το άνω τμήμα της ουρήθρας ακριβώς κάτωθεν της ουροδόχου κύστεως και είναι ψηλαφητός με τη δακτυλική εξέταση (Εικόνα 1). Ο προστάτης παράγει ένα γαλακτώδες, πυκνό υγρό το οποίο αποτελεί 20-30% του σπέρματος μαζί με τα σπερματοζωάρια που παράγονται από τους όρχεις και το υγρό των σπερματοδόχων κύστεων.  Επίσης, παράγει μία πρωτεΐνη που ονομάζεται ειδικό προστατικό αντιγόνο (Prostate Specific Antigen –PSA) και μετατρέπει το σπέρμα σε υγρό. Ο προστάτης χωρίζεται σε δύο λοβούς και 4 ζώνες (περιφερική, κεντρική, μεταβατική και πρόσθια ινομυώδη ζώνη) ενώ περιβάλλεται από μύες και ινώδη κάψα.     

Ανάπτυξη του καρκίνου του προστάτη Ο καρκίνος του προστάτη προέρχεται από τα αδενικά κύτταρα του οργάνου. Πιστεύεται ότι ο καρκίνος αναπτύσσετε στο έδαφος προκαρκινωματωδών αλλοιώσεων των κυττάρων του προστάτη που ονομάζονται προστατική ενδοεπιθηλιακή νεοπλασία (prostatic intraepithelial neoplasia - PIN). Στην πραγματικότητα, οι περισσότεροι άνδρες έχουν ήδη PIN στην ηλικία των 50 ετών. Με την πάροδο του χρόνου τα κύτταρα αυτά αποκτούν την ικανότητα να πολλαπλασιάζονται και με αυτόν τον τρόπο δημιουργούν έναν όγκο μέσα στον προστάτη αδένα. Η πλειοψηφία των καρκίνων (70%) εντοπίζεται στηνπεριφερική ζώνη του προστάτη. Αργότερα, ο όγκος αυτός μπορεί να μεγαλώσει αρκετά ώστε να διηθήσει γειτονικά όργανα όπως οι σπερματοδόχες κύστεις και τελικά να αποκτήσει την ικανότητα να εισέρχεται στα αγγεία και να δίνει λεμφαδενικές και απομακρυσμένες μεταστάσεις.      

Επιδημιολογικά Στοιχεία Ο καρκίνος του προστάτη είναι ο τέταρτος σε συχνότητα εμφάνισης καρκίνος στην Ευρώπη και είναι ο πιο συχνός μη-δερματικός καρκίνος μεταξύ των ανδρών. Το έτος 2008 στην Ελλάδα υπολογίζεται ότι διαγνώσθηκαν 2790 νέες περιπτώσεις καρκίνου του προστάτη. Τα ποσοστά επιβίωσης των ασθενών με καρκίνο του προστάτη συνεχώς αυξάνουν, ως αποτέλεσμα της ενημέρωσης του κοινού, της ευρείας χρήσης του πληθυσμιακού ελέγχου και των σημαντικών προόδων στις θεραπείες του καρκίνου του προστάτη.     

Αιτιολογικοί παράγοντες Υπάρχουν τρεις καλά τεκμηριωμένοι παράγοντες κινδύνου για ανάπτυξη καρκίνου του προστάτη: η μεγάλη ηλικία, η εθνική καταγωγή (οι Αφροαμερικάνοι έχουν μεγαλύτερο κίνδυνο) και η κληρονομικότητα. Ο καρκίνος του προστάτη είναι πολύ σπάνιος σε άνδρες κάτω των 45 ετών, ενώ η μέση ηλικία διάγνωσης είναι τα 70 έτη. Πιστεύεται ότι 8 στους 10 άνδρες ηλικίας άνω των 80 ετών έχουν έστω και μικρές εστίες καρκίνου στον προστάτη, αν και οι περισσότεροι από αυτούς τους καρκίνους μεγαλώνουν πολύ αργά και δεν αναμένεται να δώσουν ποτέ συμπτώματα. Εάν ένας συγγενής πρώτου βαθμού πάσχει από καρκίνο του προστάτη ο κίνδυνος αυξάνει κατά 2 φορές, ενώ αν δύο συγγενείς πρώτου βαθμού πάσχουν, ο κίνδυνος αυξάνει από 5 έως 11 φορές. Τέλος, έχει φανεί σε κάποιες μελέτες πιθανή συσχέτιση του κινδύνου εμφάνισης καρκίνου του προστάτη με την παχυσαρκία, τα χαμηλά επίπεδα βιταμίνης D, τη λήψη πολυβιταμινούχων σκευασμάτων περισσότερο από 7 φορές την εβδομάδα, τη χορήγηση στατινών (φάρμακα για τη μείωση της χοληστερίνης) και την υψηλή πρόσληψη ασβεστίου.     

Συμπτώματα & Διάγνωση Οι άνδρες με αρχόμενο καρκίνο του προστάτη συνήθως δεν παρουσιάζουν συμπτώματα, καθώς αυτά εμφανίζονται όταν ο όγκος είναι αρκετά μεγάλος για να πιέσει την ουρήθρα. Παρόλα αυτά, σε άνδρες άνω των 50 ετών ο προστάτης αδένας τείνει να αυξάνει σε μέγεθος εξαιτίας μιας καλοήθους πάθησης που ονομάζεται καλοήθης υπερπλασία του προστάτη. Έτσι, τόσο η υπερπλασία όσο και ο καρκίνος του προστάτη συνοδεύονται από παρόμοια συμπτώματα που μπορεί να περιλαμβάνουν τα παρακάτω:

Δυσκολία στην ούρηση

Συχνουρία, ιδιαίτερα τη νύχτα

Αίσθημα καψίματος στην ουρήθρα κατά την ούρηση Αίμα στα ούρα ή στο σπέρμα (σπάνια)

Επώδυνη εξπερμάτωση

Ο πληθυσμιακός έλεγχος (screening) για τον καρκίνο του προστάτη πρέπει να ξεκινάει από την ηλικία των 50 ετών και να περιλαμβάνει μέτρηση του ειδικού προστατικού αντιγόνου (prostate specific antigen –PSA)  και δακτυλική εξέταση. Η μόνη εξέταση που μπορεί να επιβεβαιώσει τη διάγνωση είναι η βιοψίατου προστάτη αδένα. Κατά τη βιοψία λαμβάνονται πολλαπλά ιστοτεμάχια και από τους δύο λοβούς του προστάτη και αποστέλλονται για ιστολογική εξέταση. Η λήψη γίνεται με βελόνα υπό απεικονιστική καθοδήγηση με διορθικό υπέρηχο. Το πόσο επιθετική είναι η νόσος συνήθως καθορίζεται από την τιμή του PSA, το κλινικό στάδιο του καρκίνου και ένα άθρισμα των βαθμών κακοήθειας της νόσου, που ονομάζεται Gleason score, και προκύπτει από την ιστολογική εξέταση της βιοψίας του προστάτη.    

Θεραπεία Η θεραπεία του καρκίνου του προστάτη περιλαμβάνει την ενεργητική παρακολούθηση (), τη ριζική προστατεκτομή, την ακτινοθεραπεία και τηνορμονοθεραπεία. Παρακάτω θα αναφερθούμε στην ακτινοθεραπεία και στο συνδυασμό της με τους άλλους δύο πυλώνες της θεραπείας του καρκίνου του προστάτη (χειρουργείο και ορμονοθεραπεία). ​Στις περιπτώσεις καρκίνου του προστάτη αρχικού σταδίου, ο ασθενής έχει τη δυνατότητα να επιλέξει ανάμεσα στην ακτινοθεραπεία και το χειρουργείο με παρόμοια αποτελέσματα. Για μεγαλύτερους, πιο επιθετικούς όγκους, η ακτινοθεραπεία συνδυάζεται συχνά με ορμονοθεραπεία. Η ακτινοθεραπεία έχει, επίσης, ένδειξη μετά από ριζική προστατεκτομή όταν δεν έχει γίνει πλήρης αφαίρεση του όγκου ή όταν αυτός υποτροπιάσει. Στην εξωτερική ακτινοθεραπεία χρησιμοποιούνται ακτίνες Χ (φωτόνια) υψηλής ενέργειας για τη θεραπεία του καρκίνου του προστάτη. Οι ακτίνες παράγονται από ένα μηχάνημα το οποίο ονομάζεται γραμμικός επιταχυντής και βρίσκεται σε απόσταση από το σώμα του ασθενή.

Η τρισδιάστατη σύμμορφος ακτινοθεραπεία (Three Dimensional Conformal Radiotherapy - 3D-CRT) είναι η πιο συχνά χρησιμοποιούμενη τεχνική εξωτερικής ακτινοθεραπείας, ενώ η ακτινοθεραπεία διαμορφούμενης έντασης  (Intensity ModulatedRadiotherapy – IMRT), μια βελτιωμένη εκδοχή της 3D-CRT που επικεντρώνει τη δόση στο στόχο αποφεύγοντας του φυσιολογικούς ιστούς, κερδίζει συνεχώς έδαφος τα τελευταία χρόνια - ιδιαίτερα στη θεραπευτική αντιμετώπιση του καρκίνου του προστάτη.      

Aκτινοθεραπεία Η εξωτερική ακτινοθεραπεία πραγματοποιείται σε εξωτερική βάση (χωρίς νοσηλεία) με μια σειρά καθημερινών επισκέψεών στο Κέντρο μας (για περισσότερες πληροφορίες για τις διαδικασίες της ακτινοθεραπείας εδώ). Η εφαρμογή της IMRT έκανε απαραίτητη τη χρησιμοποίηση ολοένα πιο σύγχρονων και μεγαλύτερης ακρίβειας συστημάτων απεικόνισης του ακτινοβολούμενου στόχου πριν από την εκάστοτε συνεδρία ακτινοθεραπείας (Ακτινοθεραπεία υπό απεικονιστική καθοδήγηση - Image Guided Radiotherapy – IGRT).

Η Βραχυθεραπεία είναι μια μορφή ακτινοθεραπείας κατά την οποία η ακτινοβόληση του προστάτη γίνεται εκ των έσω. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί με δύο τεχνικές. Είτε με την εμφύτευση ραδιενεργών κόκκων (ραδιοϊσοτόπων) στον προστάτη αδένα που παραμένουν εφόρου ζωής και οι οποίοι σταματούν να ακτινοβολούν 9-12 μήνες μετά την εμφύτευση στο σώμα του ασθενούς (LDR - Low Dose Rate Brachytherapy – Χαμηλού Ρυθμού Δόσης Βραχυθεραπεία), είτε με την εισαγωγή ενδοϊστικών καθετήρων οι οποίοι αφαιρούνται μετά την ολοκλήρωση της θεραπείας (HDR - High Dose Rate Brachytherapy - Υψηλού Ρυθμού Δόσης Βραχυθεραπεία). Έχει βρεθεί από μεγάλες, καλά σχεδιασμένες μελέτες ότι όσο μεγαλύτερη είναι η δόση της ακτινοθεραπείας τόσο καλύτερος είναι ο έλεγχος του καρκίνου του προστάτη.

Από ανάλογες κλινικές μελέτες έχει φανεί ότι στους ασθενείς με καρκίνο του προστάτη ενδιάμεσου και υψηλού κινδύνου είναι σημαντικός ο συνδυασμός της ακτινοθεραπείας με ορμονοθεραπεία. Είναι σημαντικό η λήψη της θεραπευτικής απόφασης να λαμβάνεται μετά από  ενημέρωση του ασθενούς για τις θεραπευτικές επιλογές (ακτινοθεραπεία ή χειρουργική) και τις πιθανές επιπλοκές ή τοξικότητες που τις συνοδεύουν. Επίσης, η επιλογή της κατάλληλης μορφής ακτινοθεραπείας (εξωτερική ή βραχυθεραπεία) εξαρτάται αφενός μεν από το στάδιο και τα χαρακτηριστικά της νόσου, καθώς και από το μέγεθος του προστάτη αδένα, και αφετέρου από την προσωπική επιλογή του ασθενούς

Οι σύγχρονες τεχνικές ακτινοθεραπείας έχουν πετύχει να μειώσουν στο ελάχιστο τις παρενέργειες από τη θεραπεία του καρκίνου του προστάτη. Η επικέντρωση των υψηλών δόσεων στο στόχο με τη μεγαλύτερη δυνατή αποφυγή των φυσιολογικών οργάνων, χάριν στην IMRT, αλλά και η ασφάλεια ότι οι δόσεις αυτές πετυχαίνουν με απόλυτη ακρίβεια το στόχο αυτό, χάριν στην IGRT, έχουν καταστήσει την ακτινοθεραπεία ως μια εξαιρετικά ασφαλή μέθοδο θεραπείας του προστάτη. ΄

Ετσι, σήμερα έχουμε τη δυνατότητα να χορηγήσουμε τις υψηλές δόσεις ακτινοβολίας, που είναι απαραίτητες για την αύξηση του θεραπευτικού αποτελέσματος, διατηρώντας τις παρενέργειες σε χαμηλά επίπεδα. Η ακτινοθεραπεία είναι μια αναίμακτη θεραπεία, που δεν προκαλεί ακράτεια, διατηρεί στην πλειοψηφία των περιπτώσεων τη στυτική λειτουργία και χάρη στις σύγχρονες τεχνικές παρουσιάζει μικρά ποσοστά παρενεργειών από το γαστρεντερικό (πχ διάρροια) και το ουροποιητικό (πχ συχνουρία), οι οποίες ακόμη κι όταν εμφανιστούν είναι συνήθως μικρού βαθμού και θεραπεύονται σε σύντομο χρονικό διάστημα μετά το πέρας της ακτινοθεραπείας.