Ο καρκίνος του πνεύμονα, είναι ο καρκίνος που ευθύνεται για τους περισσότερους θανάτους από καρκίνο παγκοσμίως, ενώ είναι ο δεύτερος σε συχνότητα καρκίνος για τους άνδρες (πρώτος είναι ο καρκίνος του προστάτη), καθώς επίσης και ο δεύτερος σε συχνότητα στις γυναίκες (όπου πρώτος είναι ο καρκίνος του μαστού). Περίπου ποσοστό 70% των ατόμων που τίθεται η διάγνωση του καρκίνου του πνεύμονα, είναι ηλικίας άνω των 65 ετών, ενώ λιγότερο από 3% των περιπτώσεων καρκίνου του πνεύμονα εμφανίζεται σε άτομα ηλικίας κάτω των 45 ετών. Ο καρκίνος του πνεύμονα δεν ήταν συχνός πριν από το 1930, τις επόμενες όμως δεκαετίες, αυξήθηκε δραματικά, καθώς αυξανόταν η κατανάλωση καπνού. Το παρήγορο είναι, ότι σε πολλές χώρες, οι συχνότητα του καρκίνου του πνεύμονα, αρχίζει να πέφτει, μετά από την εντατική ενημέρωση του κοινού σχετικά με τους κινδύνους του καπνίσματος και την εισαγωγή αποτελεσματικών προγραμμάτων διακοπής του καπνίσματος.

Τι προκαλεί τον καρκίνο του πνεύμονα;

1.   Κάπνισμα: Η συχνότητα του καρκίνου του πνεύμονα, συνδέεται στενότατα με το κάπνισμα, καθώς το 90% περίπου των περιπτώσεων καρκίνου του πνεύμονα, προέρχεται από την χρήση καπνού. Ο κίνδυνος αυξάνεται παράλληλα με τον αριθμό των τσιγάρων και το χρονικό διάστημα κατά το οποίο το άτομο είναι καπνιστής. Μεταξύ των ατόμων τα οποία καπνίζουν δύο ή περισσότερα πακέτα τσιγάρων ημερησίως, ένα στα επτά θα χάσει τη ζωή του από καρκίνο του πνεύμονα. Το κάπνισμα πούρων ή πίπας, μπορεί επίσης να  προκαλεί καρκίνο του πνεύμονα, αν και ο κίνδυνος δεν είναι τόσο μεγάλος όσο με το τσιγάρο. Έτσι, ενώ κάποιος που καπνίζει ένα πακέτο τσιγάρα την ημέρα έχει 25 φορές μεγαλύτερο κίνδυνο να εμφανίσει καρκίνο του πνεύμονα έναντι του μη καπνιστή, ο καπνιστής πούρων ή πίπας έχει περίπου 5 φορές μεγαλύτερο κίνδυνο να εμφανίσει καρκίνο του πνεύμονα έναντι του μη καπνιστή.  Ο καπνός του τσιγάρου περιέχει περισσότερες από 4000 χημικές ουσίες, πολλές από τις οποίες έχει αποδειχθεί ότι είναι καρκινογόνες.

Οι δύο κύριες καρκινογόνες ουσίες που υπάρχουν στον καπνό, είναι οι χημικές ουσίες με τα ονόματα νιτροζαμίνες και αρωματικοί κυκλικοί υδρογονάνθρακες. Μετά από πλήρη διακοπή του καπνίσματος, ο κίνδυνος για την εμφάνιση καρκίνου του πνεύμονα, μειώνεται κάθε χρόνο, καθώς αυξάνονται τα φυσιολογικά κύτταρα, που αντικαθιστούν τα κατεστραμμένα κύτταρα στον πνεύμονα. Στους πρώην καπνιστές, ο κίνδυνος για την εμφάνιση καρκίνου του πνεύμονα, αρχίζει να πλησιάζει εκείνο των μη καπνιστών, περίπου 15 χρόνια μετά τη διακοπή του καπνίσματος. Όσον αφορά το παθητικό κάπνισμα, η έρευνα έχει δείξει ότι, οι μη καπνιστές οι οποίοι διαμένουν μαζί με ένα καπνιστή, έχουν 24% αυξημένο κίνδυνο για την εμφάνιση καρκίνου του πνεύμονα, έναντι των μη καπνιστών που δεν διαμένουν κοντά σε καπνιστή. Ο κίνδυνος αυξάνεται ανάλογα με το χρόνο συμβίωσης. Μόνον στις Ηνωμένες Πολιτείες, υπολογίζεται ότι συμβαίνουν 3000 θάνατοι κάθε χρόνο, οι οποίοι αποδίδονται στο παθητικό κάπνισμα.

2.  Ίνες αμίαντου: Οι ίνες του αμιάντου, έχει αποδειχθεί ότι προκαλούν μια μορφή καρκίνου, η οποία ονομάζεται μεσοθηλίωμα, το οποίο προσβάλλει το εξωτερικό περίβλημα του πνεύμονα, που ονομάζεται υπεζωκώς. Εκτός όμως από το μεσοθηλίωμα, προκαλεί και καρκίνο του πνεύμονα. Το κάπνισμα αυξάνει δραστικά την πιθανότητα δημιουργίας καρκίνου του πνεύμονα σε άτομα που εκτίθενται σε αμίαντο. Εργάτες αμιάντου, οι οποίοι δεν καπνίζουν, έχουν πενταπλάσιο κίνδυνο για την εμφάνιση καρκίνου του πνεύμονα έναντι των μη καπνιστών, όμως οι εργάτες αμιάντου που συγχρόνως είναι και καπνιστές, έχουν κίνδυνο 50 έως 90 φορές μεγαλύτερο έναντι των μη καπνιστών.

3.  Ραδόνιο: Το ραδονίο είναι ένα φυσικό ραδιενεργό αέριο, το οποίο αποτελεί φυσικό προϊόν διάσπασης του ουρανίου. Το ραδόνιο προκαλεί καρκίνο του πνεύμονα και υπολογίζεται ότι ποσοστό 12% των θανάτων που οφείλονται σε καρκίνο του πνεύμονα, αιτία είναι το ραδόνιο. Το ραδόνιο είναι ένα αέριο αόρατο και χωρίς οσμή, μπορεί όμως να εντοπισθεί με απλά μέσα.

4.  Οικογενειακή προδιάθεση: Πολυάριθμες μελέτες έχουν δείξει ότι, καρκίνος του πνεύμονα είναι πιθανότερο να εμφανίσθεί τόσο σε καπνιστές όσο και σε μη καπνιστές συγγενείς ατόμων που έπαθαν καρκίνο του πνεύμονα, έναντι του γενικού πληθυσμού. Έχει βρεθεί ότι, υπάρχει μια γονιδιακή μεταβολή στο χρωμόσωμα 13, η οποία συνδέεται με αυξημένο κίνδυνο ανάπτυξης μιας μορφής καρκίνου του πνεύμονα (μη μικροκυτταρικού). Επίσης, φαίνεται ότι συγκεκριμένα γονίδια, που υπάρχουν στον βραχίονα q του χρωμοσώματος 15, κωδικοποιούν πρωτεΐνες που αλληλεπιδρούν με την νικοτίνη και άλλες τοξίνες του καπνού (γονίδια υποδοχέων νικοτίνης ακετυλχολίνης).

5.  Ασθένειες των πνευμόνων: Η παρουσία ορισμένων ασθενειών του πνεύμονα, ιδιαίτερα της χρονίας αποφρακτικής πνευμονοπάθειας, συνδέεται με αυξημένο κίνδυνο (4 έως 6 φορές έναντι του μη καπνιστή), για την εμφάνιση καρκίνου του πνεύμονα, ακόμα και αν αποκλεισθούν τα αποτελέσματα του σύγχρονου καπνίσματος. Επίσης, η πνευμονική ίνωση, φαίνεται ότι αυξάνει τον κίνδυνο περίπου 7 φορές και ο κίνδυνος αυτός δεν φαίνεται να σχετίζεται με το κάπνισμα.

6.  Προηγούμενο ιστορικό καρκίνου του πνεύμονα: Τα άτομα που επιβίωσαν από καρκίνο του πνεύμονα, έχουν μεγαλύτερο κίνδυνο να αναπτύξουν ένα δεύτερο καρκίνο του πνεύμονα, έναντι του κινδύνου του γενικού πληθυσμού για την ανάπτυξη ενός πρώτου καρκίνου. Αυτοί που επιβίωσαν από μη μικροκυτταρικό καρκίνο του πνεύμονα, έχουν ένα επιπλέον κίνδυνο 1% έως 2% ανά έτος, για την εμφάνιση ενός δεύτερου καρκίνου. Στα άτομα που επιβίωσαν από ένα μικροκυτταρικό καρκίνο του πνεύμονα, ο κίνδυνος για την εμφάνιση ενός δεύτερου καρκίνου του πνεύμονα, πλησιάζει το 6% ανά έτος.  

7.  Ατμοσφαιρική μόλυνση: Η ατμοσφαιρική μόλυνση λόγω των διαφόρων αιωρούμενων σωματιδίων, αυξάνει την πιθανότητα εμφάνισης καρκίνου του πνεύμονα. Ποσοστό μέχρι 1% των θανάτων από καρκίνο του πνεύμονα, αποδίδεται στην εισπνοή μολυσμένου αέρα και οι ειδικοί πιστεύουν, ότι η παρατεταμένη έκθεση σε περιοχές υψηλής ατμοσφαιρικής μόλυνσης  μπορεί να επιφέρει τον κίνδυνο ανάπτυξης καρκίνου του πνεύμονα, όπως και το παθητικό κάπνισμα.  Ποιοι είναι οι τύποι του καρκίνου του πνεύμονα;

Οι διάφορες μορφές καρκίνου του πνεύμονα, οι οποίες είναι επίσης γνωστές με το όνομα βρογχογενή καρκινώματα, μπορούν χονδρικά να ταξινομηθούν σε δύο μεγάλους τύπους: Τους μικροκυτταρικούς καρκίνους του πνεύμονα (SCLC), και τους μη μικροκυτταρικoύς καρκίνους του πνεύμονα (NSCLC). Αυτή η διαίρεση, βασίζεται στην εμφάνιση που έχουν τα κύτταρα κατά την εξέταση στο μικροσκόπιο.

Έχει μεγάλη σημασία η διάκριση ανάμεσα σε αυτούς τους δύο τύπους, αφού αυτές οι δύο μορφές καρκίνου εξελίσσονται με διαφορετικό τρόπο και μπορεί να αντιμετωπισθούν με διαφορετικές μεθόδους θεραπείας. Οι SCLC, αποτελούν περίπου το 20% των περιπτώσεων καρκίνου του πνεύμονα, είναι πιο επιθετικοί και αναπτύσσονται ταχύτερα απ' όλους τους καρκίνους του πνεύμονα. Έχουν πολύ στενή σχέση με το κάπνισμα, αφού μόνον το 1% από αυτούς τους όγκους εμφανίζεται επί μη καπνιστών.

Οι SCLC εμφανίζουν μεταστάσεις σε πολλά σημεία εντός του σώματος, μέσα σε σύντομο διάστημα και, τις περισσότερες φορές ανακαλύπτονται αφού έχουν εξαπλωθεί σε μεγάλο βαθμό. Οι NSCLC, αποτελούν την πλέον συχνή μορφή καρκίνου του πνεύμονα, αποτελώντας περίπου το 80% όλων των μορφών καρκίνου του πνεύμονα.

Οι NSCLC, μπορούν να ταξινομηθούν σε τρεις κύριους τύπους, οι οποίοι παίρνουν το όνομά τους με βάση τον τύπο των κυττάρων που ανευρίσκονται στον όγκο:

•     Αδενοκαρκινώματα: Αποτελούν περίπου το 50% των ΝSCLC. Ενώ η μορφή αυτή έχει σχέση με το κάπνισμα, όπως και οι άλλοι καρκίνοι του πνεύμονα, αυτός ο τύπος παρατηρείται επίσης και στους μη καπνιστές που εμφανίζουν καρκίνο του πνεύμονα. Η μορφή αυτή καρκίνου, εμφανίζεται κυρίως στις εξωτερικές ή περιφερειακές περιοχές των πνευμόνων.

•     Βρογχοκυψελιδικό καρκίνωμα: Είναι μια υποδιαίρεση του αδενοκαρκινώματος, η οποία πολύ συχνά εμφανίζεται σε πολλά σημεία των πνευμόνων και εξαπλώνεται στα τοιχώματα των κυψελίδων.

•     Καρκίνωμα εκ πλακωδών κυττάρων: Αποτελεί το 30% περίπου των NSCLC. Ονομάζεται επίσης επιδερμοειδές καρκίνωμα και πιο συχνά εμφανίζεται σε κεντρικά σημεία των πνευμόνων, στην περιοχή των βρόγχων.

•     Μεγαλοκυτταρικά καρκινώματα: Ονομάζονται επίσης αδιαφοποίητα καρκινώματα και αποτελούν τον λιγότερο συχνό τύπο των NSCLC.

•     Μικτές μορφές: Παρατηρούνται επίσης μικτές μορφές των διαφόρων τύπων NSCLC. Εκτός από τους δύο γενικούς τύπους καρκίνου του πνεύμονα (ΝSCLC και  SCLC), εμφανίζονται επίσης και άλλοι τύποι καρκίνου, οι οποίοι είναι πολύ λιγότερο συχνοί, αποτελώντας μόνο το 5% έως 10% από τους καρκίνους του πνεύμονα:            

•     Βρογχικό καρκινοειδές, το οποίο αποτελεί μέχρι 5% των καρκίνων του πνεύμονα. Εμφανίζεται συχνότερα σε άτομα ηλικίας κάτω των 40 ετών, δεν έχει σχέση με το κάπνισμα, μπορεί να εμφανίσει μεταστάσεις και ένα μικρό ποσοστό από αυτούς τους όγκους, εκκρίνουν ουσίες που μοιάζουν με ορμόνες, και οι οποίες μπορούν να προκαλέσουν συγκεκριμένα συμπτώματα ,τα οποία έχουν σχέση με την ορμόνη που παράγεται. Τα καρκινοειδή γενικά αναπτύσσονται και εξαπλώνονται πιο αργά από τα βρογχογενή καρκινώματα και, πολλά από αυτά, εντοπίζονται αρκετά νωρίς, ώστε να μπορούν να θεραπευθούν με χειρουργική επέμβαση. •     Διάφορες μορφές καρκίνου, που αφορούν ιστούς που περιβάλλουν τον πνεύμονα, όπως λείοι μύες,αιμοφόρα αγγεία ή κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος, μπορούν να εμφανισθούν σπανίως στους πνεύμονες.

 Ποια είναι τα συμπτώματα του καρκίνου του πνεύμονα; Τα συμπτώματα του καρκίνου του πνεύμονα ποικίλλουν ανάλογα με το που είναι εντοπισμένος και πως έχει εξαπλωθεί. Δεν υπάρχουν πάντοτε προειδοποιητικά σημεία του καρκίνου του πνεύμονα και ούτε είναι εύκολο να εντοπισθούν. Ο καρκίνος του πνεύμονα, μπορεί να μην προκαλέσει καθόλου πόνο, ή να μη παρουσιασθούν καθόλου συμπτώματα, σε ορισμένες περιπτώσεις. Ένα άτομο με καρκίνο του πνεύμονα, μπορεί να εμφανίσει τα ακόλουθα είδη συμπτωμάτων:

•     Καθόλου συμπτώματα: Σε ποσοστό μέχρι 25% των ατόμων με καρκίνο την του πνεύμονα, ο καρκίνοςανακαλύπτεται για πρώτη φορά σε μια απλή ακτινογραφία θώρακος ή σε αξονική τομογραφία. Κατά τα άλλα, τα άτομα αυτά δεν αναφέρουν κανένα άλλο σύμπτωμα.

•     Η ανάπτυξη του καρκίνου και η εισβολή στους ιστούς του πνεύμονα και των γύρω οργάνων, προκαλεί συμπτώματα όπως, βήχα, δύσπνοια, πόνο στο στήθος και αιμόπτυση. Εάν ο καρκίνος προσβάλλει νεύρα του, μπορεί να προκαλέσει την πόνο στην περιοχή του ώμου, που επεκτείνεται προς τα κάτω προς την έξω πλευρά του βραχίονα (ονομάζεται σύνδρομο Pancoast), βραχνάδα όταν προσβάλλονται οι φωνητικές χορδές, δυσκολία στην κατάποση (δυσφαγία) όταν προσβάλλεται  ο οισοφάγος. Επίσης, εάν αποφραχθούν τμήματα των βρόγχων, μπορεί να παρουσιαστούν αποστήματα, πνευμονία, κλπ.

•     Συμπτώματα που σχετίζονται με μεταστάσεις, περιλαμβάνουν πόνους στα οστά, νευρολογικά συμπτώματα, παραλύσεις κ.λπ.

•     Παρανεοπλασματικά συμπτώματα: Ο καρκίνος του πνεύμονα, συχνά συνοδεύεται από συμπτώματα, τα οποία είναι αποτέλεσμα της παραγωγής ουσιών, που μοιάζουν με ορμόνες. Πιο συχνά εμφανίζονται αυτά τα συμπτώματα με SCLC καρκίνους. Το πιο συχνό όμως παρανεοπλασματικό σύνδρομο, είναι η παραγωγή μιας ουσίας, η οποία είναι όμοια με την ορμόνη των παραθυρεοειδών αδένων, με αποτέλεσμα αυξημένα επίπεδα ασβεστίου στο αίμα. Επίσης, ένα άλλο παρανεοπλασματικό σύνδρομο, το οποίο σχετίζεται με SCLC, είναι η παραγωγή μιας ορμόνης η οποία ονομάζεται επινεφριδιοτρόπος ορμόνη (ACTH) από τα κύτταρα του καρκίνου, που οδηγεί στην υπερπαραγωγή της ορμόνης κορτιζόλης από τα επινεφρίδια (Σύνδρομο Cushing).

•     Μη ειδικά συμπτώματα: Στα συμπτώματα αυτά περιλαμβάνεται η απώλεια βάρους, αδυναμία εξασθένηση, ψυχολογικά τα συμπτώματα όπως κατάθλιψη και μεταβολές της διάθεσης. 

Πώς γίνεται η διάγνωση του καρκίνου του πνεύμονα; Εκτός από το λεπτομερές ιστορικό και την πλήρη σωματική εξέταση, χρησιμοποιείται η απλή ακτινογραφία θώρακος, η αξονική τομογραφία και μάλιστα ιδιαιτέρως η τεχνική της χαμηλής δόσεως σπιροειδούς αξονικής τομογραφίας για χρήση κάθε χρόνο επί καπνιστών και πρώην καπνιστών, ηλικίας 55 έως 80 ετών, με ιστορικό βαρέως καπνιστού. Με την τεχνική αυτή, φαίνεται ότι αυξάνεται η πιθανότητα του εντοπισμού μικρότερων σε μέγεθος καρκίνων, ενωρίτερα και με μεγαλύτερη πιθανότητα θεραπείας. Επίσης η μαγνητική τομογραφία και η τομογραφία ποζιτρονίων (PET). Όμως, την επισφράγιση της διάγνωσης, θα την προσδιορίσει η βρογχοσκόπηση και η βιοψία.

Ποιά είναι η θεραπευτική αγωγή του καρκίνου του πνεύμονα; Η θεραπευτική αγωγή για τον καρκίνο του πνεύμονα, περιλαμβάνει την χειρουργική αφαίρεση του καρκίνου, τη χημειοθεραπεία και την ακτινοθεραπεία, καθώς και τους συνδυασμούς αυτών των τριών μεθόδων. Όπως συμβαίνει με όλους τους καρκίνους, η επιλογή, η διάρκεια και οι συνδυασμοί, εξαρτώνται από πολλούς παράγοντες, όπως ο τύπος του καρκίνου, το στάδιο, η ηλικία του αρρώστου, κ.λπ. Ποια είναι η πρόγνωση για τον καρκίνο του πνεύμονα; Ο καρκίνος του πνεύμονα που ανήκει στην κατηγορία SCLC, έχει την πιο επιθετική ανάπτυξη, με μέσο χρόνο επιβίωσης μετά τη διάγνωση, 2 έως 4 μήνες, εάν παραμείνει χωρίς θεραπεία. (Αυτό σημαίνει, μέχρι 2 έως 4 μήνες, οι μισοί από όλους αυτούς τους ασθενείς θα έχουν αποβιώσει). Όμως, ο τύπος SCLC είναι ο τύπος του καρκίνου του πνεύμονα που ανταποκρίνεται καλύτερα στην ακτινοθεραπεία και την χημειοθεραπεία.

Επειδή αυτός ο τύπος εξαπλώνεται ταχέως και συνήθως έχει εξαπλωθεί κατά την στιγμή της διάγνωσης, οι άλλες μέθοδοι, όπως η χειρουργική και η τοπική ακτινοθεραπεία, είναι λιγότερο αποτελεσματικές. Τελικά, απ' όλους τους ασθενείς με τύπο SCLC, μόνον το 5% έως 10% παραμένει εν ζωή 5 χρόνια μετά την διάγνωση. Για τους καρκίνους του πνεύμονα τύπου NSCLC, ο πιο σημαντικός προγνωστικός παράγοντας είναι το στάδιο του όγκου κατά τη στιγμή της διάγνωσης. Τα αποτελέσματα της τυπικής θεραπείας, είναι κατά κανόνα φτωχά, με εξαίρεση τους πιο μικρούς καρκίνους οι οποίοι έχουν αφαιρεθεί με εγχείρηση. Όμως, στους καρκίνους που ήσαν σε στάδιο Ι και οι οποίοι είχαν αφαιρεθεί με εγχείρηση, η πενταετής επιβίωση πλησιάζει το 75%. Η γενική πρόγνωση για τον καρκίνο του πνεύμονα, είναι πτωχή, σε σύγκριση με μερικούς άλλους καρκίνους.

Τα ποσοστά επιβίωσης για τον καρκίνο του πνεύμονα, είναι γενικά χαμηλότερα από τους περισσότερους άλλους καρκίνους, με ένα γενικό ποσοστό πενταετούς επιβίωσης για τον καρκίνο του πνεύμονα να φθάνει στο 17%, σε σύγκριση με το 67% για τον καρκίνο του παχέος εντέρου, το 90% για τον καρκίνο του μαστού, το 81% για τον καρκίνο της ουροδόχου κύστης και το πάνω από 99% για τον καρκίνο του προστάτη.