Η πρόληψη του καρκίνου, είναι το σύνολο των διαδικασιών που πρέπει να γίνονται ώστε να μειωθεί η πιθανότητα εμφάνισης καρκίνου. Με την εφαρμογή μέτρων πρόληψης, μειώνεται ο αριθμός των νέων περιπτώσεων καρκίνου μέσα σε μια ομάδα ή σε ένα πληθυσμό. Αυτό θα μειώσει τον αριθμό των θανάτων από καρκίνο. Υπάρχουν πολλοί παράγοντες που μπορούν να αυξήσουν ή να μειώσουν τον κίνδυνο για την εμφάνιση καρκίνου. Οι παράγοντες αυτοί υπάρχουν στα γονίδιά μας, στον τρόπο ζωής μας αλλά και στο περιβάλλον μας.

Οι ειδικοί επιστήμονες μελετούν πολλούς διαφορετικούς τρόπους, που μπορούν να βοηθήσουν για την πρόληψη του καρκίνου. Στους τρόπους αυτούς περιλαμβάνονται:  

•       Τρόποι για την αποφυγή ή για τον έλεγχο καταστάσεων ή πραγμάτων που  είναι γνωστό ότι προκαλούν καρκίνο.

•       Αλλαγές στην διατροφή και στον τρόπο ζωής.

•       Έγκαιρο εντοπισμό προκαρκινικών καταστάσεων. Με τον όρο αυτό, εννοούμε καταστάσεις που μπορούν να εξελιχθούν σε καρκίνο.

•       Χημειοπροφύλαξη: Χορήγηση ειδικών φαρμάκων, για τη θεραπεία προκαρκινικών καταστάσεων ή για την αποφυγή έναρξης καρκίνου. Καρκινογένεση Η καρκινογένεση είναι μια σειρά διαδικασιών που λαμβάνουν χώρα καθώς ένα φυσιολογικό κύτταρο, καθίστα τα καρκινικό. Τα κύτταρα είναι οι μικρότερες μονάδες του σώματος και απαρτίζουν τους ιστούς του σώματος.

Κάθε κύτταρο περιέχει γονίδια τα οποία κατευθύνουν τον τρόπο με τον οποίο το σώμα αυξάνεται, αναπτύσσεται και επιδίωξαν τον εαυτό του. Υπάρχουν πολλά γονίδια, τα οποία ελέγχουν το κατά πόσον ένα κύτταρο ζει ή πεθαίνει, διαιρείται (πολλαπλασιάζεται), η αναλαμβάνει συγκεκριμένες λειτουργίες, όπως το να γίνει ένα κύτταρο του νευρικού συστήματος, ή του μυϊκού συστήματος.

Κατά τη διάρκεια της καρκινογένεσης, συμβαίνουν αλλαγές(μεταλλάξεις) στα γονίδια Οι αλλαγές (μεταλλάξεις) στα γονίδια, μπορούν να προκαλέσουν την κατάρρευση των φυσιολογικών λειτουργιών των κυττάρων. Όταν συμβεί αυτό, τα κύτταρα δεν πεθαίνουν όταν πρέπει και, αντιθέτως, παράγονται νέα κύτταρα τα οποία ο οργανισμός δεν τα χρειάζεται. Η συσσώρευση αυτών των επιπλέον κυττάρων μπορεί να δημιουργήσει μια μάζα, έναν όγκο. Οι όγκοι μπορεί να είναι καλοήθεις ή κακοήθεις (καρκινικοί). Τα κύτταρα των κακοήθων όγκων, εισβάλλουν στους κοντινούς ιστούς και εξαπλώνονται σε άλλα μέρη του σώματος.

Τα κύτταρα των καλοηθών όγκων, δεν εισβάλλουν στους κοντινούς ιστούς ούτε εξαπλώνονται. Ποιοι είναι οι παράγοντες κινδύνου για τον καρκίνο; Οι ειδικοί επιστήμονες μελετούν τους παράγοντες κινδύνου, αλλά και τους προστατευτικούς παράγοντες, για να ανακαλύψουν τρόπους που θα μπορούσαν να αποτρέψουν την έναρξη νέων καρκίνων. Οτιδήποτε αυξάνει την πιθανότητα για την εμφάνιση καρκίνου, ονομάζεται παράγοντας κινδύνου για τον καρκίνο, ενώ οτιδήποτε μειώνει τον κίνδυνο για την εμφάνιση καρκίνου, ονομάζεται προστατευτικός παράγοντας από τον καρκίνο.

Μερικοί παράγοντες κινδύνου, μπορούν να αποφευχθούν, αλλά πολλοί άλλοι δεν μπορούν. Για παράδειγμα, τόσο το κάπνισμα όσο και η κληρονομικότητα ορισμένων γονιδίων, αποτελούν παράγοντες κινδύνου για μερικούς τύπους καρκίνου, αλλά μόνον το κάπνισμα μπορεί να αποφευχθεί. Οι παράγοντες κινδύνου που μπορεί να ελέγξει ένα άτομο, ονομάζονται τροποποιήσιμοι παράγοντες κινδύνου.  Πολλοί άλλοι παράγοντες στο περιβάλλον μας, στη διατροφή μας και στον τρόπο ζωής μας, μπορούν να προκαλέσουν ή να εμποδίσουν την εμφάνιση καρκίνου. Εδώ εξετάζουμε όμως τους κυριότερους παράγοντες κινδύνου για τον καρκίνο και τους προστατευτικός παράγοντες που μπορούν να ελεγχθούν ή να τροποποιηθούν για να μειωθεί ο κίνδυνος καρκίνου.

Ποιοι παράγοντες είναι γνωστό ότι αυξάνουν τον κίνδυνο καρκίνου;

Κάπνισμα και χρήση καπνού Η χρήση καπνού συνδέεται στενά με αυξημένο κίνδυνο για πολλά είδη καρκίνου. Το κάπνισμα αποτελεί την κύρια αιτία για τους ακόλουθους τύπους καρκίνου:

•       Καρκίνος του πνεύμονα

•       Καρκίνος της ουροδόχου κύστης

•       Καρκίνος του οισοφάγου

•       Καρκίνος των νεφρών

•       Καρκίνος του στόματος

•       Καρκίνος του παγκρέατος

•       Καρκίνος του στομάχου

•       Οξεία μυελογενή λευχαιμία  

Η αποχή από το κάπνισμα ή η διακοπή του καπνίσματος, μειώνει τον κίνδυνο ανάπτυξης καρκίνου και θανάτου από τον καρκίνο. Οι επιστήμονες πιστεύουν ότι το κάπνισμα προκαλεί περίπου το 30% των θανάτων από καρκίνο στο δυτικό κόσμο.

Διάφορες λοιμώξεις Ορισμένοι ιοί και βακτήρια, μπορούν να προκαλέσουν καρκίνο. Οι διάφοροι ιοί και λοιποί παράγοντες που προκαλούν λοιμώξεις, προκαλούν περισσότερες περιπτώσεις καρκίνου στις αναπτυσσόμενες χώρες (περίπου 1 στις 4 περιπτώσεις καρκίνου), παρά στις ανεπτυγμένες χώρες (όπου ή αναλογία είναι 1 στις 10 περιπτώσεις καρκίνου). Παραδείγματα ιών και βακτηριδίων που προκαλούν καρκίνο, περιλαμβάνουν:

•       Iός HPV (Human papillomavirus): Αυξάνει τον κίνδυνο για καρκίνους του τραχήλου της μήτρας, του πέους, του κόλπου, του πρωκτού και του στοματοφάρυγγα.

•       Ιοί ηπατίτιδας Β και ηπατίτιδας C: Αυξάνουν το κίνδυνο για καρκίνο του ήπατος

. •       Ιός Epstein-Barr: Αυξάνεται κίνδυνο για λέμφωμα του Burkitt.

•       Helicobacter pylori: Αυξάνει τον κίνδυνο για καρκίνο του στομάχου.

Ήδη κυκλοφορούν εμβόλια για την πρόληψη λομώξεων από παράγοντες που προκαλούν καρκίνο. Το ένα είναι το εμβόλιο για την πρόληψη της ηπατίτιδας Β. Το άλλο προστατεύει από λοιμώξεις με στελέχη του Human papillomavirus (HPV), που προκαλεί καρκίνο του τραχήλου της μήτρας. Οι ειδικοί επιστήμονες συνεχίζουν να ερευνούν για τη δημιουργία και άλλων εμβολίων εναντίον λοιμώξεων που προκαλούν καρκίνο.

Ακτινοβολίες Η έκθεση σε ακτινοβολίες, είναι γνωστό ότι προκαλεί καρκίνο. Υπάρχουν 2 κύριοι τύποι ακτινοβολίας, που συνδέονται με αυξημένο κίνδυνο καρκίνου: •       Υπεριώδης ακτινοβολία από την ηλιακό φως: Αποτελεί την κύρια αιτία των καρκίνων του δέρματος, που δεν ανήκουν στην ομάδα του μελανώματος(βασικοκυτταρικό καρκίνωμα και καρκίνωμα εκ πλακωδών κυττάρων).

•       Ιονίζουσα  ακτινοβολία, που περιλαμβάνει: -       Ακτινοβολία από ιατρικά μηχανήματα (ακτινολογικά κλπ) -       Το αέριο ραδόνιο που υπάρχει στα σπίτια μας. Οι ειδικοί επιστήμονες πιστεύουν ότι, η ιονίζουσα ακτινοβολία, προκαλεί λευχαιμία, καρκίνο του θυρεοειδούς και καρκίνο του μαστού στις γυναίκες. Η ιονίζουσα ακτινοβολία μπορεί να έχει επίσης σχέση με το μυέλωμα και τους καρκίνους του πνεύμονα, του στομάχου, του παχέος εντέρου, του οισοφάγου, της ουροδόχου κύστης και των ωοθηκών.

Η έκθεση σε ακτινοβολία για διαγνωστικούς σκοπούς, αυξάνει τον κίνδυνο καρκίνου, τόσο για τους ασθενείς, όσο και για τους τεχνικούς των ακτινολογικών μηχανημάτων.  Ο κίνδυνος καρκίνου μετά από έκθεση σε ιονίζουσα ακτινοβολία για διαγνωστικούς σκοπούς, είναι υψηλότερος σε νεαρά άτομα παρά σε ηλικιωμένους, καθώς επίσης είναι υψηλότερος για τις γυναίκες παρά για τους άνδρες.

Ο κίνδυνος καρκίνου επίσης αυξάνεται με τον αριθμό των διαγνωστικών ακτινολογικών εξετάσουν που υποβάλλεται ένας ασθενής και με τη δόση της ακτινοβολίας ανά εξέταση. Ανοσοκατασταλτικά φάρμακα Τα φάρμακα αυτά συνδέονται με αυξημένο κίνδυνο καρκίνου. Μειώνουν την ικανότητα του σώματος να ανακόπτει το σχηματισμό καρκίνου. Για παράδειγμα, τέτοια φάρμακα είναι αυτά που χορηγούνται σε ασθενείς που έχουν υποβληθεί σε μεταμόσχευση οργάνων, ώστε να αποτραπεί η απόρριψη του μοσχεύματος.

Υπάρχουν παράγοντες που μπορεί να επηρεάσουν τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου;

Διατροφή: Η κατανάλωση λαχανικών και φρούτων μπορεί να προστατέψει από καρκίνο του στόματος, του οισοφάγου και του στομάχου. Τα φρούτα επίσης μπορεί να προστατεύσουν από καρκίνο του πνεύμονα. Υπάρχουν διάφορες μελέτες που έχουν δείξει ότι, μία διατροφή πλούσια σε λίπος, πρωτεΐνες, θερμίδες και κόκκινο κρέας, αυξάνει τον κίνδυνο για καρκίνο του παχέος εντέρου, άλλες όμως μελέτες απορρίπτουν αυτή την υπόθεση. Επίσης δεν έχει ξεκαθαρίσει απόλυτα εάν μια διατροφή χαμηλή σε λίπος και μεγάλης περιεκτικότητας σε φυτικές ίνες, φρούτα και λαχανικά μειώνει τον κίνδυνο για την εμφάνιση καρκίνου του παχέος εντέρου.

Αλκοόλ: Διάφορες μελέτες έχουν δείξει ότι, η μεγάλη κατανάλωση αλκοόλ και συνδέεται με αυξημένο κίνδυνο για τους ακόλουθους τύπους καρκίνου: Καρκίνο του στόματος, του οισοφάγου, του μαστού, του παχέος εντέρου (στους άνδρες).Η μεγάλη κατανάλωση αλκοόλ, μπορεί να αυξηθεί στο κίνδυνο για καρκίνο του ήπατος και για καρκίνο του παχέος εντέρου στις γυναίκες.

Σωματική άσκηση και δραστηριότητα: Μελέτες έχουν δείξει ότι τα άτομα που ασκούνται σωματικά, έχουν χαμηλότερο κίνδυνο για την εμφάνιση ορισμένων καρκίνων. Ιδιαίτερα έχει βρεθεί στενή σχέση ανάμεσα στην σωματική δραστηριότητα και σε χαμηλότερο κίνδυνο για καρκίνο του παχέος εντέρου, ενώ μερικές μελέτες δείχνουν προστασία έναντι καρκίνου του μαστού και του ενδομητρίου, σε γυναίκες μετεμμηνοπαυσιακής ηλικίας.

Παχυσαρκία: Πολλές μελέτες έχουν δείξει ότι η παχυσαρκία συνδέεται με αυξημένο κίνδυνο για τους ακόλουθους τύπους καρκίνου:

•       Καρκίνος του μαστού, μετεμμηνοπαυσιακός

•       Καρκίνος του παχέος εντέρου

•       Καρκίνος του ενδομητρίου

•       Καρκίνος του νεφρού

•       Καρκίνος του παγκρέατος

•       Καρκίνος της χοληδόχου κύστης  

Οι μελέτες δεν δείχνουν ότι η απώλεια βάρους μειώνει τον κίνδυνο των καρκίνων που έχουν συνδεθεί με την παχυσαρκία. Παράγοντες κινδύνου από το περιβάλλον Η έκθεση σε χημικές ουσίες και άλλους παράγοντες του περιβάλλοντος έχει συνδεθεί με μερικούς. Ο καρκίνος του πνεύμονα, έχει συσχετισθεί με την ατμοσφαιρική μόλυνση, την επαφή με αμίαντο, αλλά και με το παθητικό κάπνισμα. Η κατανάλωση ύδατος που περιέχει αρσενικό, έχει συσχετισθεί με καρκίνο του δέρματος, της ουροδόχου και των πνευμόνων.