Ο καρκίνος του προστάτη αποτελεί σήμερα μία από τις κυριότερες και πιο συχνές αιτίες καρκίνου στους άνδρες άνω των 50 ετών, αφού ευθύνεται για περισσότερο από το 15% των καρκίνων στους άνδρες. Τα τελευταία χρόνια παρουσιάζεται μιά δραματική αύξηση του καρκίνου του προστάτη στις βιομηχανικές χώρες. Κάθε χρόνο περισσότεροι από 100.000 Ευρωπαίοι και περίπου 120.000 Αμερικανοί αναπτύσσουν καρκίνο του προστάτη.

Μία αξιόπιστη εξέταση αίματος για την έγκαιρη ανίχνευση του καρκίνου του προστάτη είναι η εξέταση του Ειδικού Προστατικού Αντιγόνου (PSA – Prostate Specific Antigen)

Το PSA είναι μία γλυκοπρωτείνη η οποία παράγεται από το αδενικό επιθήλιο του προστάτη και εκκρίνεται φυσιολογικά διαμέσου των προστατικών πόρων στο σπερματικό υγρό όπου και δρα για να το ρευστοποιήσει και να αυξήσει την κινητικότητα του σπέρματος. Ενώ σε φυσιολογικές συνθήκες ελάχιστη ποσότητα εισβάλλει στην κυκλοφορία του αίματος, σε παθολογικές καταστάσεις τα επίπεδα του στο αίμα αυξάνονται σημαντικά.

Κλινική σημασία του PSA

Τα επίπεδα του PSA στο αίμα χρησιμοποιούνται κυρίως για την πρώιμη ανίχνευση και τον χειρισμό ασθενών με καρκίνο του προστάτη, τη σταδιοποίηση του καρκίνου, την παρακολούθηση της θεραπείας, την ανίχνευση επανεμφάνισης του καρκίνου και σαν προγνωστικός δείκτης.

Πρώιμη ανίχνευση: Τα επίπεδα του PSA στο αίμα μετρούνται για την πρώιμη ανίχνευση και τον έλεγχο ασθενειών που σχετίζονται με τον προστάτη, κυρίως για τον καρκίνο του προστάτη. Ομως αυξημένα επίπεδα PSA στο αίμα μπορεί ακόμα να ανιχνευθούν σε καλοήθη υπερπλασία (υπερτροφία) του προστάτη όπως και σε φλεγμονώδεις καταστάσεις του προστάτη.

Παρακολούθηση θεραπείας: Σημαντική ένδειξη για το PSA σε περιπτώσεις διαγνωσμένου καρκίνου του προστάτη είναι η παρακολούθηση της αποτελεσματικότητας της θεραπευτικής αγωγής, όπου:

• Μείωση των επιπέδων του PSA στα φυσιολογικά είναι ένδειξη της πλήρους αφαίρεσης ή απαλλαγής από τον καρκίνο.
• Η επιμονή του δείκτη σε παθολογικά επίπεδα, πιθανώς ακολουθούμενη από σύντομη πτώση, ή η εκ νέου αύξηση, μετά από σύντομη πτώση, είναι ένδειξη υπολειπόμενου καρκίνου ή μετάστασης.
• Η εκ νέου αύξηση του PSA μετά από περίοδο φυσιολογικών τιμών (π.χ. μετά από προστατεκτομή) είναι ένδειξη επανεμφάνισης της νόσου.

Σταδιοποίηση: Τα επίπεδα του PSA στο αίμα σχετίζονται σε πολλές περιπτώσεις με το στάδιο του καρκίνου του προστάτη.

Τιμές αναφοράς

Η συγκέντρωση του PSA στο αίμα εξαρτάται από την ηλικία και τη φυλή. Ο καθορισμός τιμών αναφοράς, ανάλογα με την ηλικία, κάνουν την εξέταση του PSA πιο ευαίσθητη για τους νεαρότερης ηλικία άνδρες και πιο ειδική για τους μεγαλύτερους. Ο καθορισμός τιμών αναφοράς για το PSA, ανάλογα με την ηλικία, αποτελεί ένα χρήσιμο εργαλείο για τον διαχωρισμό της καλοήθους υπερπλασίας του προστάτη από τον καρκίνο.

Διαφορική διάγνωση

Όσον αφορα τη διαφορική διάγνωση μεταξύ της καλοήθους υπερπλασίας και του καρκίνου του προστάτη, έχει καθιερωθεί πλέον η πρακτική της ταυτόχρονης μέτρησης μαζί με το ολικό PSA (Total PSA) και η μέτρηση του ελεύθερου PSA (Free PSA) και να χρησιμοποιείται ο λόγος Free PSA/Total PSA.

Το ποσοστό του ελεύθερου PSA στο αίμα βρέθηκε να αυξάνεται σημαντικά σε ασθενείς με καλοήθη υπερπλασία, ενώ μειώνεται σε ασθενείς με καρκίνο του προστάτη. Ο λόγος της συγκέντρωσης του ελεύθερου PSA προς τη συγκέντρωση του ολικού, είναι ένας χρήσιμος δείκτης ο οποίος προτείνεται να χρησιμοποιείται για να διευκρινίζει καταστάσεις μεταξύ καλοήθους υπερπλασίας και καρκίνου, ιδιαίτερα στους άνδρες εκείνους που έχουν ενδιάμεσα επίπεδα ολικού PSA.

Προκαταρκτικές έρευνες έδειξαν το όφελος της χρήσης του λόγου Free PSA/Total PSA, στη διαφοροποίηση της καλοήθους υπερπλασίας από τον καρκίνο του προστάτη.

Συμπερασματικά

Το Ειδικό Προστατικό Αντιγόνο (PSA), ολικό και ελεύθερο, έχει αποδειχθεί ότι είναι ένας αξιόλογος καρκινικός δείκτης για τον ειδικό ιατρό και θεωρείται η πιο χρήσιμη κλινικά ένδειξη, για τη διάγνωση και τον χειρισμό του καρκίνου του προστάτη και ιδιαίτερα στη διαφοροποίηση του από την καλοήθη υπερπλασία.

Η εξέταση συνίσταται να γίνεται απαραίτητα μια φορά τον χρόνο σε άνδρες άνω των 50 ετών ή και σε νεαρότερη ηλικία άνδρες, με συγκεκριμένους παράγοντες κινδύνου (π.χ. πρώτου βαθμού συγγενείς με καρκίνο του προστάτη) και σε συνδυασμό πάντα με την κλινική εξέταση του προστάτη από τον ειδικό ιατρό.