Ο HPV (Human papilloma virus, Ιός των ανθρωπίνων θηλωμάτων) είναι ένας ιόςπου βασίζεται στο DNA (dsDNA) και μολύνει το δέρμα και τις βλεννογόνους μεμβράνες των ανθρώπων και ορισμένων ζώων. Σύμφωνα με τους Bernard και συνεργάτες (2010) μέχρι στιγμής έχουν αναγνωρισθεί 189 υπότυποι του ιού των θηλωμάτων (PV) από τους οποίους οι 120 υπότυποι προσβάλουν τον ανθρωπο -ιος HPV, και περίπου οι 40 είναι σεξουαλικά μεταδιδώμενοι.

Κάποιες μορφές του HPV μπορούν να προκαλέσουν κονδυλώματα, ενώ κάποιες άλλες μορφές μπορεί να προκαλέσουν μόλυνση, η οποία να επιφέρει προ-καρκινικές δυσπλασίες. Όλοι οι υπότυποι του HPV μεταδίδονται μέσω δερματικής επαφής και, επομένως, δεν απαιτείται πλήρης σεξουαλική επαφή για τη μετάδοση. Μια ομάδα περίπου 40 μορφών του HPV μεταδίδονται μέσω σεξουαλικής επαφής και μολύνουν την περιοχή των γεννητικών οργάνων.

Μερικές μορφές του HPV – και πιο συγκεκριμένα οι τύποι 6,11,40,42,43,44,55,61,70,72,81,83,84,89 – μπορούν να προκαλέσουνκονδυλώματα, που δεν είναι καρκινογόνα. Ωστόσο, άλλες μορφές του ιού που επίσης επηρεάζουν τα γεννητικά όργανα, δεν προκαλούν κανένα σύμπτωμα.

Η εμμένουσα λοίμωξη με των υψηλής επικινδυνότητας υπότυπων του ιου HPV - και πιο συγκεκριμένα τους τύπους 16,18,31,33,35,39,45,51,52,53,56,58,59,66,68,70,73,82,85- έχουν την τάση να μην υποστρεφουν και να ενσωματώνονται στο ανθωπινο γονιδιωμα (DNA) με αποτέλεσμα να οδηγούν αρχικά σε προκαρκινικες αλλοιώσεις-ενδοεπιθηλιακή νεοπλασία τραχήλου (CIN), ενδοεπιθηλιακή νεοπλασία του αιδοίου(VIN), ενδοεπιθηλιακή νεοπλασία του πέους (PIN) και ενδοεπιθηλιακή νεοπλασία του πρωκτού (AIN). Αυτές είναι προ-καρκινικές δυσπλασίες και ενδέχεται να εξελιχθούν σε καρκίνο.

Ο καρκίνος του τραχήλου της μήτρας για να δημιουργηθεί πρέπει πρώτα να υπάρχει μόλυνση από τον HPV (αυτό ισχύει σχεδόν σε όλες τις περιπτώσεις).

Τραχηλικό τεστ Παπανικολάου (Pap-test) χρησιμοποιείται για να εντοπίσει κυτταρικές ανωμαλίες και την ύπαρξη του HPV. Έτσι, γίνεται δυνατή η χειρουργική αφαίρεση κονδυλωμάτων και/ή προ-καρκινικών αλλοιώσεων, πριν εξελιχθούν σε καρκίνοτου τραχήλου.

Παρόλο που η χρήση του τεστ Παπανικολάου έχει μειώσει την θνησιμότητα και την ανάπτυξη καρκίνου του τραχήλου στις ανεπτυγμένες χώρες, αυτή η ασθένεια εξακολουθεί να αποτελεί αιτία θανάτου για χιλιάδες γυναίκες κάθε χρόνο ανά τον κόσμο. Το Τεστ Παπανικολάου (Pap-test) στον πρωκτό εφαρμόζεται τα τελευταία χρόνια και για την εντόπιση προκαρκινωματωδών αλλοιώσεων στον πρωκτό. Αυτό πρέπει να γίνεται και σε γυναίκες που έχουν πρωκτική επαφή ή σε γυναίκες με υψηλόβαθμη ενδοεπιθηλιακή νεοπλασία τραχήλου (CIN3) ή καρκίνο τραχήλου μήτρας, κόλπου ή αιδοίου.

Πρόσφατα εγκρίθηκε η χρήση δύο εμβολίων (Gardasil και Cervarix) τα οποία αποτρέπουν την μόλυνση από τους πιο επικίνδυνους καρκινογόνους τύπους του HPV. Ο εμβολιασμός με τη δημιουργία προστατευτικών αντισωμάτων προφυλάσσει από τους τύπους 16 και 18 κατά 100%, δηλαδή τους δυο πιο επικίνδυνους για πρόκληση καρκίνου τύπους HPV που ευθύνονται συνολικά για το 71% των περιπτώσεων καρκίνου.

Το Gardasil, ενώ περιλαμβάνει, εκτός από τους 16 και 18, και τους μη ογκογόνους τύπους 6 και 11 (αυτούς που προκαλούν κονδυλώματα) και φαίνεται πως προστατεύει ικανοποιητικά για χρονικό διάστημα μέχρι 3 χρόνια, ενώ το Cervarix, που περιλαμβάνει τους τύπους 16 και 18, φαίνεται πως προστατεύει ικανοποιητικά για 6,5 τουλάχιστον χρόνια. Μελέτες έχουν καταδείξει ότι ο συνδυασμός εμβολιασμού και τακτικού προληπτικού ελέγχου με το Τεστ Παπ μπορούν να μειώσουν την εμφάνιση καρκίνου στον τράχηλο της μήτρας κατά 94%. Στην Ελλάδα η εισαγωγή του εμβολίου στο εθνικό πρόγραμμα εμβολιασμών έγινε τον Ιανουάριο του 2008 και το ΙΚΑ, όπως τα περισσότερα ασφαλιστικά ταμεία, καλύπτουν από τον Σεπτέμβριο του 2008 τον δωρεάν εμβολιασμό για τα κορίτσια 12-15 ετών.

Από τον Ιανουάριο του 2009 γίνεται δωρεάν κάλυψη και των νεαρών γυναικών ηλικίας 16-26 ετών.   Στατιστικά σχετικά με τον HPV   Καρκίνοι από HPV Σύμφωνα με το Journal of the American Medical Association (Dunne, Eileen F. et al, 2007) η μετάδοση του HPV ανάμεσα στις γυναίκες στις ΗΠΑ είναι ως εξής: 24,5% μετάδοση του HPV μεταξύ γυναικών ηλικίας από 14 έως 19 44,8% μετάδοση του HPV μεταξύ γυναικών ηλικίας από 20 έως 24 27,4% μετάδοση του HPV μεταξύ γυναικών ηλικίας από 25 έως 29 27,5% μετάδοση του HPV μεταξύ γυναικών ηλικίας από 30 έως 39 25,2% μετάδοση του HPV μεταξύ γυναικών ηλικίας από 40 έως 49 19,6% μετάδοση του HPV μεταξύ γυναικών ηλικίας από 50 έως 59

Μία έρευνα έχει δείξει ότι, το 26.8% των γυναικών ηλικίας από 14 έως 59 έχουν μολυνθεί από τουλάχιστον μιας μορφής HPV. Ο HPV των γεννητικών οργάνων είναι αρκετά συνηθισμένος με τις στατιστικές να δείχνουν ότι πάνω από το 50% των γυναικών θα μολυνθούν από κάποιας μορφής σεξουαλικά μεταδιδόμενο τύπο του HPV.

Ασθένειες που προκαλούνται από τον HPV

Απλά Κονδυλώματα 2, 7

Πελματικά Κονδυλώματα 1, 2, 4

Δερματικά Κονδυλώματα 3, 10

Γενετικά Κονδυλώματα 6,11,40,42,43,44,55,61,70,72,81,83,84,89

Δυσπλασίες (καρκίνος) γεννητικών οργάνων 16,18,31,33,35,39,45,51,52,53,56,58,59,66,68,70,73,82,85

Στοματική Ενδοεπιθηλιακή Υπερπλασία 13, 32

Κονδυλώματα του στόματος 6, 7, 11, 16, 32

Δερματικά Κονδυλώματα Μπορούν να εντοπιστούν στα γόνατα καθώς και στους αγκώνες. Οι δερματικοί τύποι του HPV συνήθως δεν προκαλούν κονδυλώματα στα γεννητικά όργανα και δεν σχετίζονται με τονκαρκίνο. Πελματικά κονδυλώματα Τα πελματικά κονδυλώματα εντοπίζονται στο κάτω μέρος τον ποδιών και μεγαλώνουν προς τα μέσα, προκαλώντας πόνο στο περπάτημα Γενετικά Κονδυλώματα Τα Γενετικά Κονδυλώματα (στα γεννητικά όργανα ή στον πρωκτό) είναι το πιο αναγνωριστικό σημείο του HPV. Παρόλο που αρκετές μορφές του HPV μπορούν να προκαλέσουν κονδυλώματα, οι τύποι 6 και 11 ευθύνονται για το 90% των περιπτώσεων. Οι περισσότεροι άνθρωποι που μολύνονται από κάποια μορφή HPV των γεννητικών οργάνων περνάνε την μόλυνση γρήγορα, χωρίς να εμφανίσουν ποτέ κονδυλώματα ή κάποιο άλλο σύμπτωμα. Ο ιός μπορεί να μεταδοθεί από το ένα άτομο στο άλλο, ακόμα και αν το μολυσμένο άτομο δεν έχει παρουσιάσει έντονα συμπτώματα. Οι μορφές του HPV που προκαλούν γενετικά κονδυλώματα δεν προκαλούν καρκίνο. Ωστόσο αν κάποιος εμφανίσει γενετικά κονδυλώματα τότε είναι πιθανό να έχει μολυνθεί και από τις ``επικίνδυνες μορφές`` του ιού.

Καρκίνος   Οι σεξουαλικά μεταδιδόμενοι -υψηλής επικινδυνότητας υπότυποι του ιού HPV -16,18,31,33,35,39,45,51,52,53,56,58,59,66,68,70,73,82,85, προκαλούν εμμένουσα λοίμωξη και μπορεί να οδηγήσουν σε καρκίνο του τραχήλου, καρκίνο του πρωκτού, καρκίνο του αιδοίου και καρκίνο του πέους. Επιδημιολογικά, πάνω από το 90% των περιστατικών καρκίνου που οφείλονται στον HPV εμφανίζονται στον τράχηλο της μήτρας.

Μερικοί τύποι του HPV και ειδικά ο τύπος 16, έχει ανακαλυφθεί πως σχετίζεται με ορισμένου καρκίνους του λαιμού και του στόματος. Ένα ιστορικό μόλυνσης από μία ή περισσότερες "υψηλού κινδύνου" μορφές του HPV θεωρείται πως είναι απαραίτητο για την ανάπτυξη καρκίνου (η περισσότερες μορφές του HPV δεν θεωρούνται υψηλού κινδύνου), γυναίκες χωρίς ιστορικό του ιού δεν αναπτύσσουν καρκίνο του τραχήλου. Ωστόσο, η μόλυνση συνήθως καθαρίζεται γρήγορα από το ανοσοποιητικό σύστημα και δεν προλαβαίνει να αναπτυχθεί σε καρκίνο.

Επειδή η διαδικασία μετατροπής των κυττάρων του τραχήλου σε καρκινικά κύτταρα είναι εξαιρετικά αργή, ο καρκίνος εμφανίζεται σε άτομα που είναι μολυσμένα με τον ιό για πολλά χρόνια, συνήθως μια δεκαετία. Οι σεξουαλικά μεταδιδόμενες μορφές του HPV επίσης προκαλούν καρκίνους, ένα μεγάλο ποσοστό των καρκίνων του πρωκτού οφείλεται σε αυτές τις μορφές HPV ενώ το 25% των καρκίνων του στόματος και του λαιμού οφείλεται στον HPV. Αν κάποιος κάνει πρωκτικό ή στοματικό σεξ με κάποιο μολυσμένο άτομο, τότε αυξάνονται οι πιθανότητες να αναπτύξει ένα τέτοιου είδους καρκίνο.

Αναπνευστικό Οι τύποι 6 και 11 του HPV έχουν βρεθεί να επηρεάζουν το αναπνευστικό, σχηματίζοντας κονδυλώματα στον φάρυγγα ή σε άλλα μέρη του αναπνευστικού συστήματος, σπάνια όμως. Αυτά τα εξογκώματα μπορεί να χρειαστούν χειρουργική για την αφαίρεσή τους και μπορούν να επέμβουν στην αναπνοή ενός ατόμου και σε πολύ σπάνιες περιπτώσεις να γίνουν καρκινώματα.

Μόλυνση και μετάδοση Απαιτείται άμεση επαφή με δέρμα ή με βλεννογόνο, των αλλοιώσεων από HPV, για να μεταφερθεί ο ιός. Η απλή όμως μεταφορά του ιού από άτομο σε άτομο δεν είναι συνήθως ικανή να δημιουργήσει φλεγμονή. Πρέπει να υπάρξει τριβή και να προκύψουν μικροτραυματισμοί για να εισχωρήσει ο ιός στο επιθήλιο. Γι’ αυτό, η σεξουαλική επαφή (κολπική ή πρωκτική) αποτελεί τον ευκολότερο τρόπο μετάδοσης για τους HPV. Άλλοι τύποι σεξουαλικής επαφής (τριβή των γεννητικών οργάνων με το χέρι ή μεταξύ τους, στοματο-γεννητική επαφή) είναι δυνατόν να οδηγήσουν σε φλεγμονή, εφόσον υπάρχουν αμυχές στο επιθήλιο και το ανοσοποιητικό σύστημα δεν λειτουργήσει καλά, θεωρούνται όμως σπανιότεροι τρόποι μετάδοσης.

Πρόληψη και διάγνωση   Οι περισσότεροι άνθρωποι μολύνονται από διάφορους δερματικούς τύπους του HPV στην παιδική ηλικία. Ο HPV έχει την ικανότητα να παραμένει στο περιβάλλον για αρκετά μεγάλο χρονικό διάστημα και για αυτό τον λόγο πρέπει να αποφεύγεται η επαφή με επιφάνειες, όπως δάπεδα σε δημόσιες τουαλέτες κλπ.

Διάγνωση Διάγνωση του HPV γίνεται με το Τεστ Παπανικολάου καθώς και την τυποποίηση του ιού με HPV DNA Test, το οποίο αποκαλύπτει τον υπότυπο του ιού καθώς και αν υπάρχει συνλοίμωξη. Τεστ Παπανικολάου Μερικές σεξουαλικά μεταδιδόμενες μορφές του HPV μπορούν να προκαλέσουν καρκίνο, συνεχόμενη μόλυνση με της μορφές υψηλού κινδύνου είναι ένας μεγάλος παράγοντας σχεδόν σε όλες τις περιπτώσεις του καρκίνου του τραχήλου. Η ανάπτυξη καρκίνου από τον HPV είναι μια αργή διαδικασία και μπορεί να κρατήσει πολλά χρόνια. Σε αυτή την περίοδο τα προ-καρκινικά κύτταρα μπορούν να εντοπιστούν από το τεστ Παπ (τεστ Παπανικολάου). Το τεστ Παπ είναι μια καλή στρατηγική για την αποφυγή καρκίνου του τραχήλου.

Στο τεστ Παπ ο ιατρός παίρνει κύτταρα από τον τράχηλο, τα τοποθετεί σε μια αντικειμενοφόρο πλάκα και τα κοιτάζει κάτω από μικροσκόπιο για να εντοπίσει καρκινικά κύτταρα. Αυτή η μέθοδος είναι 70% με 80% λειτουργική στην εντόπιση κυτταρικών ανωμαλιών. Λεπτομερής έρευνα του τραχήλου με κολποσκόπηση μπορεί να συστηθεί εάν το τεστ Παπανικολάου έχει δείξει κυτταρικές ανωμαλίες. Έχει προταθεί να γίνεται τεστ Παπανικολάου για πρωκτικό καρκίνο σε μερικές υποκατηγορίες ομοφυλόφιλων ανδρών.

Ο ακριβής πίνακας των ομάδων υψηλών κινδύνων για καρκίνο πρωκτού που πρέπeι να ελέγχονται με κυτταρολογική πρωκτού είναι οι παρακάτω:

Πολλοί (πανω από 15) ερωτικοί σύντροφοι

Σεξουαλική επαφή στον πρωκτό

Κάπνισμα

Δυσπλαστικές αλλοιώσεις τραχήλου μήτρας

Κονδυλώματα στην περιοχή του πρωκτού

Ανοσοκαταστολή (χρήση κορτιζόνης, μεταμόσχευση, φάρμακα)

Μόλυνση με τον ιό HIV

Ωστόσο, πρέπει να σημειωθεί ότι ακόμα και σε περίπτωση που το αποτέλεσμα του τεστ ΠΑΠ είναι αρνητικό, αυτό δεν συνεπάγεται την μη-ύπαρξη του ιού στον οργανισμό. Στην πραγματικότητα, το καθιερωμένο τεστ ΠΑΠ ανιχνεύει τη μόλυνση HPV μόνο όταν ο ιός έχει φτάσει πια στο σημείο να προξενήσει κυτταρικές αλλοιώσεις, οι οποίες αποτελούν πρόδρομο για την ανάπτυξη κακοήθειας.

Εμβόλιο Στις 8 Ιουνίου του 2006 εγκρίθηκε η χορήγηση του εμβολίου Gardasil. Το εμβόλιο προστατεύει τον οργανισμό από τους τύπους 6,11,16 και 18, από τους οποίους μόνο οι 16 και 18 μπορούν να προκαλέσουν καρκίνο. Τα δημοσιευμένα στοιχεία του Gardasil δείχνουν διάρκεια 3,5 χρόνων. Το Σεπτέμβριο του 2007 εγκρίθηκε στην Ευρώπη η χορήγηση του εμβολίου Cervarix, το οποίο παρέχει υψηλή προστασία από τους ΗPV τύπους 16 και 18 (υπεύθυνοι για το 71% των περιπτώσεων καρκίνου τραχήλου της μήτρας) για τουλάχιστον 6,5 χρόνια. Τον Ιούλιο του 2009 ανακοινώθηκε σε μια μεγάλη κλινική μελέτη ότι το Cervarix προλαμβάνει συνολικά πέντε ογκογόνα στελέχη του ιού HPV εκτός από τους 16 και 18 δίνοντας έτσι επιπλέον προστασία από τον καρκίνο κατά 11-16%.

Τον Αύγουστο του 2010 εγκρίθηκε από τις Ευρωπαϊκές Αρχές και τον ΕΟΦ νέο και διευρυμένο φύλλο οδηγιών για το Cervarix με ένδειξη για προστασία από τους πέντε συχνότερους ογκογόνους τύπους του ιού HPV. Το εμβόλιο δεν έχει παρενέργειες, εκτός από ελαφρύ τσούξιμο στην περιοχή που ένα άτομο εμβολιάστηκε. Προς το παρόν και σε όλο τον κόσμο το εμβόλιο χορηγείται μόνο σε γυναίκες και νεαρά κορίτσια με αποζημίωση από τα Ταμεία. Προφυλακτικό Το προφυλακτικό δεν παρέχει απόλυτη προστασία ενάντια στον HPV αλλά μειώνει τις πιθανότητες μετάδοσης του ιού.

Ειδικότερα, η χρήση προφυλακτικού δεν προσφέρει επαρκή προστασία  από τον ιό διότι το προφυλακτικό δεν καλύπτει όλη την επιφάνεια του πέους, ούτε όλη την περιγεννητική περιοχή, αλλά ούτε και όλα τα είδη της σεξουαλικής συνεύρεσης.

Θεραπεία Ο ιός δεν μπορεί να απομακρυνθεί από τον οργανισμό. Μολύνει τα κύτταρα και παραμένει για πάντα μέσα τους. Όμως οι δυσπλασίες και τα κονδυλώματα μπορούν να αφαιρεθούν. Οι θεραπευτικές μέθοδοι για την αντιμετώπιση των κονδυλωμάτων χωρίζονται σε δύο κατηγορίες. Η πρώτη κατηγορία περιλαμβάνει τις θεραπείες που εφαρμόζονται στο σπίτι, όπως η εφαρμογή κρέμας, αλοιφής ή λοσιόν με διάφορες φαρμακευτικές ουσίες  για την αντιμετώπιση των κονδυλωμάτων. Στη δεύτερη κατηγορία περιλαμβάνονται οι θεραπείες που εφαρμόζονται από το δερματολόγο, όπως η κρυοθεραπεία (κρυοπηξία), η διαθερμοπηξία (ηλεκτροκαυτηρίαση), το laser και η χειρουργική αφαίρεση.

Σήμερα, η πλέον σύγχρονη και ενδεδειγμένη θεραπεία βασίζεται στη χρήση του εξελιγμένου Laser CO2, με το οποίο επιτυγχάνεται εξάλειψη των κονδυλωμάτων σε μία μόνο συνεδρία, χωρίς πόνο και χωρίς να παραμένουν ουλές ή σημάδια στο δέρμα. Παράλληλα, η αντιμετώπιση των κονδυλωμάτων με Laser καθιστά δυνατή την επιλεκτική αφαίρεση των βλαβών, χωρίς προσβολή των παρακείμενων φυσιολογικών ιστών. Σε κάθε περίπτωση, η έγκαιρη και ακριβής διάγνωση βάσει της κλινικής εξέτασης από εξειδικευμένο δερματολόγο-αφροδισιολόγο καθώς και η άμεση εφαρμογή  της κατάλληλης θεραπευτικής παρέμβασης εξασφαλίζουν την ασφαλή και αποτελεσματική αντιμετώπιση των κονδυλωμάτων.