Ο ιός των ανθρωπίνων θηλωμάτων (ΗPV ή Human Papilloma Virus) θεωρείται ένας μεγάλος εχθρός για τις γυναίκες στις οποίες προκαλεί καρκίνο του τραχήλου της μήτρας αλλά προκαλεί καρκίνους και σε άλλα όργανα που είναι κοινά στα δύο φύλλα. Σε ολόκληρο τον κόσμο εμφανίζονται περί τις 530.000 νέες περιπτώσεις καρκίνου του τραχήλου της μήτρας ετησίως και 275.000 γυναίκες πεθαίνουν εξαιτίας της νόσου. Στην Ευρώπη κάθε χρόνο περί τις 35.000 γυναίκες εμφανίζουν καρκίνο του τραχήλου της μήτρας και καταγράφονται 15.000 θάνατοι. 

Στην Ελλάδα καταγράφονται 580 νέα περιστατικά ετησίως και 240 θάνατοι. Όμως ο καρκίνος του τραχήλου της μήτρας μπορεί να προληφθεί σχεδόν 100% μέσω εμβολίου. Πέρα από τον καρκίνο της μήτρας, ο HPV είναι επίσης κύρια αιτία για άλλους καρκίνους. Σε ποσοστά που κυμαίνονται από 30% ως 90%, η μόλυνση από τον συγκεκριμένο ιό αποτελεί κύρια αιτία εμφάνισης καρκίνου στον κόλπο, στο αιδοίο αλλά και στον πρωκτό, στο πέος, στη στοματική κοιλότητα, στις αμυγδαλές, στον φάρυγγα, στο δέρμα και πιθανόν σε άλλα όργανα του σώματος γυναικών και ανδρών. Τα τελευταία δεδομένα δείχνουν πως ο καρκίνος του πρωκτού συνδέεται με τον HPV στο 90% των περιπτώσεων, τόσο σε άνδρες όσο και σε γυναίκες. Επίσης, το ποσοστό των καρκίνων στις αμυγδαλές που αποδίδεται στον HPV είναι 50%.

Υπάρχουν πάνω από 150 στελέχη (γονότυποι) του ιού. Κάποιοι προκαλούν καλοήθεις λοιμώξεις ή και υπερπλασία (π.χ.κονδυλώματα), ενώ άλλοι γονότυποι έχουν συσχετισθεί με κακοήθεις καταστάσεις. Οι κλινικές εκδηλώσεις του ΗPV διαφέρουν ανάλογα με το γονότυπο του ιού, καθόσον οι διάφοροι γονότυποι παρουσιάζουν επιλεκτική δράση σε διάφορες περιοχές του σώματος. Οι τύποι 1, 2, 3, 4 και πολύ σπάνια οι τύποι 5 και 8 προκαλούν λοίμωξη στο δέρμα. Πρόκειται για τις γνωστέςμυρμηγκιές. Οι τύποι 6 και 11 προκαλούν κονδυλώματα στα γεννητικά όργανα καθώς επίσης σπανιότερα θηλώματα στο λάρυγγα.

Πολλοί τύποι (ογκογόνοι) συνδέονται με καρκίνο τρα­χήλου της μήτρας, ενώ θεωρείται ότι το σύνολο σχεδόν (99%) των κρουσμάτων προκαλείται από τους ογκογόνους τύπους του ΗPV. Ειδικότερα, ο τύπος 16 θεωρείται υπεύθυνος για το 50%, ο τύπος 18 για το 10-20%, ενώ το υπόλοιπο 30-40% προκαλείται από άλλους τύπους (31, 33, 45, 55, 56, 59, 68 και 69).

Οι τύποι του HPV που προκαλούν την πλειονότητα των καρκίνων σε άλλα όργανα -πλην της μήτρας- είναι κυρίως οι 16 και 18, δηλαδή οι ογκογόνοι υψηλού κινδύνου τύποι που προκαλούν καρκίνο του τραχήλου της μήτρας και καλύπτονται από τα δύο προληπτικά εμβόλια τα οποία κυκλοφορούν και στη χώρα μας. Ο ιός συνήθως μεταδίδεται με τη σεξουαλική επαφή αλλά υπάρχει και η διαπίστωση ότι μεταδίδεται και χωρίς σεξ καθώς έχει διαπιστωθεί ότι ένα στα 10 κορίτσια που δεν έχουν ολοκληρωμένες σεξουαλικές επαφές, είναι μολυσμένα με τουλάχιστον ένα στέλεχος του ιού HPV. Η διάγνωση της μόλυνσης στις γυναίκες γίνεται με το HPV DNA test το οποίο μπορεί να δείξει τον τύπο του HPV που έχει μολύνει μια γυναίκα.

Η λήψη δείγματος για εξέταση γίνεται με τρόπο ανάλογο του τεστ Παπ. Να σημειωθεί ότι σχεδόν όλοι οι σεξουαλικώς ενεργοί άνδρες και γυναίκες θα μολυνθούν με κάποιο στέλεχος του ιού HPV κάποια στιγμή στη ζωή τους, δίχως αυτό να σημαίνει ότι θα πάθουν και καρκίνο. Αντιθέτως, στη συντριπτική πλειονότητα των περιπτώσεων ο ιός θα καταπολεμηθεί επιτυχώς από τον ίδιο τον οργανισμό και σε λίγες περιπτώσεις θα οδηγήσει στην ανάπτυξη καρκίνου. Ούτε η μόλυνση με τους ογκογόνους τύπους του ΗPV καταλήγει κατ’ ανάγκη σε καρκίνο τραχή­λου της μήτρας στις γυναίκες.

Η πιθανότητα αυτή είναι πολύ μικρή. Στο μεγαλύτερο ποσοστό (90%) μετά πάροδο 2 ετών, ο ιός απομακρύνεται. Υπολογίζεται ότι για να δημιουργηθεί καρκίνος, ο ιός πρέπει να παρα­μείνει στον τράχηλο τουλάχιστον για 10 χρόνια. Τα γονίδια Τι καθορίζει, όμως, αν ένα μολυσμένο άτομο θα νοσήσει ή όχι; Το ερώτημα αυτό εξετάστηκε σε μια μεγάλη διεθνή γενετική μελέτη που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Nature Genetics και αφορά τους καρκίνους που παρουσιάζονται στο στόμα, τον φάρυγγα και στον τράχηλο της μήτρας. Στη μελέτη συμμετείχαν 40 κέντρα ανά τον κόσμο, συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας, και εξετάστηκε το γονιδίωμα σχεδόν 6.000 πασχόντων από καρκίνο του στόματος ή του φάρυγγα και 6.000 υγιών εθελοντών.

Οπως διαπιστώθηκε, υπάρχουν γενετικοί τόποι που σχετίζονται με αυτούς τους καρκίνους, με ένα από αυτά να ασκεί ισχυρή προστασία έναντι του καρκίνου του στοματοφάρυγγα σε άτομα μολυσμένα με τον ιό HPV. Η μελέτη έδειξε ότι μία συγκεκριμένη ομάδα πολυμορφισμών στην περιοχή HLA (human leucocyte antigen) μειώνει έως και τέσσερις φορές τον κίνδυνο ανάπτυξης του καρκίνου του στοματοφάρυγγα που σχετίζεται με τον ιό HPV 16.

Η περιοχή HLA είναι σημαντική για τον έλεγχο του ανοσοποιητικού συστήματος και οι ίδιοι πολυμορφισμοί σε αυτήν την περιοχή έχουν συσχετισθεί στο παρελθόν με μείωση του κινδύνου εμφάνισης καρκίνου στον τράχηλο της μήτρας. Τα αποτελέσματα αυτά υποδηλώνουν ότι γονίδια που ελέγχουν το ανοσοποιητικό σύστημα παίζουν κεντρικό ρόλο στο αν μια λοίμωξη με τον ιό HPV μπορεί να εξελιχθεί σε καρκίνο ή όχι.